درس‌هایی از تاریخ سیاسی ایران
استاد شهید سید حسن آیت نماینده مردم تهران در اولین دوره مجلس شورای اسلامی

به انضمام زندگی‌نامه، دفاعیات، نطق‌ها و نوار مشهور.....

به مناسبت 14 مرداد سومین سالگرد شهادت استاد سید حسن آیت

تهیه و تنظیم: روابط عمومی مجلس شورای اسلامی (دفتر تبلیغات و انتشارات)
چاپ: چاپخانه مجلس شورای اسلامی با همکاری سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی
ناشر: حزب جمهوری اسلامی
تعداد: 10000 جلد
تاریخ انتشار: چهاردهم مرداد 1363- تهران
بسم الله الرحمن الرحیم
فهرست مطالب
....
پیشگفتار

شخصیت شهید سید حسن آیت
از دیدگاه ریاست مجلس شورای اسلامی
بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم
شهید آیت حق بزرگی بر انقلاب اسلامی ایران دارد. پیش از پیروزی انقلاب و مخصوصاً سال آخر مبارزات در جمع دانشگاهیان و نظامیان همراه انقلاب، نفوذ و حضوری چشمگیر داشت و یکی از شخصیت‌هایی بود که افکار و اهداف انقلاب را- که در محیط روحانیت مبارز می‌گرفت- به درون عالم بسته ارتش منتقل می‌نمود.
 پس از پیروزی انقلاب، با عضویت در شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی، در مرکز نیروهای خط امام قرار گرفت و از این رهگذر در تداوم انقلاب و جلوگیری از انحراف انقلاب به راست یا چپ نقش قابل‌توجهی ایفا می‌کرد.
 در مجلس خبرگان از اعضای بسیار فعال و هدایتگر بود و در اسلامی شدن قانون اساسی و به خصوص در اصول مربوط به ولایت فقیه در کنار آیت‌الله‌العظمی آقای منتظری و شهید مظلوم آیت‌الله دکتر بهشتی و سایر شخصیت‌های پیشتاز خط امام صاحب نقشی شایان توجه بود.
 با شناخت وسیع و عمیقی که از جریان‌های سیاسی، اجتماعی معاصر داشت، توانست چهره استتار شده بسیاری از افراد و گروه‌ها و جریان‌های خطرناک را که پس از پیروزی انقلاب منافقانه دم از اسلام و رهبری امام می‌زدند بنمایاند و با افشاگری‌های به‌موقع خود نسل جوان و نیروهای خط امام را از خطر عظیم انحراف انقلاب آگاه سازد.
 در مجلس شورای اسلامی امکان بیشتری برای ایفای رسالت افشاگری و مبارزه با لیبرالیسم و ملی‌گرایی و الحاد و نفاق پیدا کرد و از هر فرصتی برای انجام این تکلیف استفاده می‌کرد به همین جهات مورد خشم و غضب طیف نیروهای ضد اسلام راستین قرار گرفت و در استفاده از هیچ فرصتی که برای حذف ایشان به دست می‌آوردند غفلت نمی‌کردند.
 ماجرای پرهیجان «نوار آیت» یکی از همان سری اقدامات است که نسل موجود خوب به خاطر دارند. مخالفت با اعتبارنامه ایشان در مجلس شورای اسلامی و پرونده‌سازی‌هایی که کردند بی‌شک در همین ردیف قرار دارد و سرانجام آن روزی که اتفاق شوم لیبرالیسم نفاق، تصمیم به نابودی چهره‌های تابناک خط امام گرفت، «آیت» جزء اهداف مهم آنان به شمار می‌رفت.
 از این‌که آیت از فاجعه انفجار دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی جان سالم به‌در برد، دشمن سخت ناراضی بود و بالاخره با گذاشتن نیروی کافی توطئه جنایت‌بار ترور ایشان را در چهاردهم مردادماه 1360 اجرا کردند و مجلس شورای اسلامی را از نماینده‌ای کوشا و مؤمن محروم ساختند. روانش شاد
رئیس مجلس شورای اسلامی
اکبر هاشمی رفسنجانی
***

بسم الله الرحمن الرحیم
«مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَى نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِيلًا»
ساعت 8 صبح روز چهارشنبه 14 مرداد 1360 صدای جمهوری اسلامی ایران این خبر تکان‌دهنده را پخش کرد:
«سید حسن آیت نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی صبح امروز در مقابل منزلش توسط ضدانقلابیون به شهادت رسید»؛ و بعدازظهر همان روز، روزنامه‌ها نوشتند که ضد انقلابیون بیش از 60 گلوله به سوی دکتر آیت شلیک کرده‌اند. بدین سان می‌‌توان به میزان خشم و کینه این فریب‌خوردگان و مزدوران بیگانه در مقابله با یکی از بهترین فرزندان و پویندگان راه امام امت پی برد. به جاست که برای تجلیل از این شهید والامقام انقلاب اسلامی ایران به شناخت زندگی پربار او بپردازیم: (*)
(*پاورقی: آنچه تحت عنوان زندگی نامه شهید آیت می آید، مجموعه ای است که با استفاده از مصاحبه های دوستان و نزدیکان آن شهید تنظیم گردیده است.)
 وضعیت خانوادگی
روز سوم تیرماه 1317 هجری شمسی در شهرستان نجف‌آباد اصفهان در خانواده‌ای روحانی و کشاورز دیده به جهان گشود. از ناحیه مادر و نیز از جانب پدر سید بود. از ناحیه مادر نوه مرحوم آیت الله سیدعلی نجف‌آبادی (که یکی از چهره‌های بسیار درخشان عصر خود بود و در کتاب رجال اصفهان درباره او می‌نویسد که در علوم معقول سرآمد اعوان و هم‌رزمان خود بوده و در فقه نیز مشهور بوده است و مشاور مرحوم آقا مدرسه‌ای می‌باشد) و پدر ایشان هم روحانی بوده است. این خانواده از ابتدا در نهایت سختی و فقر، روزگار می گذرانیده و تنها منبع درآمد برایشان، دسترنج حاصل از کشاورزی بوده است؛ لذا وی از کودکی در نهایت تنگ‌دستی و محرومیت مادی رشد کرده و با عمق وجود، فقر و تنگ‌دستی را لمس نموده است.
 تحصیلات
کودکی و تحصیلات ابتدائی و متوسطه خود را در همین شهرستان سپری نمود. به خاطر علاقه‌ای که به مسائل اجتماعی و وسایل مربوط به مردم و مکتبی که در آن رشد می‌کرد، داشت، همیشه کنجکاو بود که در جامعه چه می‌گذرد و به همین دلیل با پول غذا و غیره که گاهی می‌گرفت روزنامه تهیه می‌کرد (در آن زمان کمتر کسی همت و علاقه این کار را داشت) و می‌خواند و بریده مطالب حساس این روزنامه‌ها را جمع‌آوری می‌کرد، یعنی از همان کودکی علاقه عجیبی به مسائل سیاسی روز داشت و با افراد به بحث و بررسی می‌پرداخت و از این نظر شاخص بود.
 پس از پایان تحصیلاتش در نجف‌آباد و اصفهان، به تهران آمد. او تحصیلات علوم دینی ازجمله علوم حوزه را تا حدود فقه و اصول در این شهرها به پایان آورده بود در تهران در دانش‌سرای عالی در رشته تربیت معلم، در بخش ادبیات فارسی موفق به اخذ لیسانس شد (سال 1337) و بعد مطالعات خود را در رشته جامعه‌شناسی ادامه داد و به سال 1340 به اخذ فوق لیسانس جامعه‌شناسی از مؤسسه علوم اجتماعی دانشگاه تهران نائل آمد و با وجود آنکه عنوان دانشجوی رتبه اول را به دست آورده بود، برخلاف رویه معمول، به علت تسلط ملی‌گرایان در مؤسسه علوم اجتماعی، از دادن بورس تحصیلی و اعزام او به خارج از کشور جلوگیری به عمل آمد زیرا وی از همان دوران دانشجویی این ملی‌گرایان را شناخته و همواره چهره حقیقی آنان را افشا کرده بود. در سال 1341، در کنکور دانشکده حقوق شرکت کرد و در همین سال به دانشکده حقوق دانشگاه تهران راه یافت و در سال 1340 لیسانس حقوق را نیز اخذ کرد؛ به علاوه یک دوره کامل روزنامه‌نگاری را در مؤسسه اطلاعات گذرانیده و در طول مدت تحصیلات عالیه، علاوه بر زبان فارسی به زبان‌های عربی، انگلیسی و فرانسه نیز آشنایی پیدا کرد.
سابقه فرهنگی
شهید آیت که از دانش‌سرای عالی لیسانس گرفته بود، کار اجتماعی خود را با تدریس در آموزش و پرورش در شهرستان فریدن آغاز کرد ولی به علت این‌که می‌خواست برنامه تحصیلی خود را ادامه دهد و نیز به علت این‌که براثر محدودیت‌های زندگی مادی بیمار شده بود، چندسالی در کار شغلی او توقف به وجود آمد اما مجدداً کار خود را با تدریس در دبیرستان آغاز کرد و علی‌رغم مدارک تحصیلی متعددی که به دست آورده بود، به علت سرسختی در مبارزه با نظام استبداد در دوران تحصیلی او را به شهر دامغان تبعید کردند و سال‌ها در دبیرستان‌های همین شهر به تدریس اشتغال داشت؛ تا این‌که پس از چند سال به تهران انتقال یافت و به تدریس در دبیرستان‌های جنوب شهر تهران پرداخت.
 سوابق مبارزاتی (*)
(*پاورقی: برای روشن تر شدن مبارزات شهید آیت لازم است تا جوّ سیاسی اجتماعی مبارزات را در آن زمان ذکر کنیم.)
شهید آیت از ابتدای جوانی و در همان زمانی که دوران دبیرستان را می‌گذرانید، با نحوه مبارزه اسلامی آشنا شد. سال‌های پس از 28 مرداد سال 1332، از دوران‌های بسیار تلخ و پیچیده مبارزه ملت مسلمان ایران محسوب می شود. استعمارگران با همدستی عوامل سرسپرده داخلی خود که به طور عمده ملی‌گرایان وابسته بودند، توانستند با یک توطئه دقیق و حساب‌شده نیروهای مذهبی و رهبر مبارزات اسلامی ملت یعنی آیت‌الله کاشانی را از صحنه خارج ساخته و با یورش های سیاسی و نظامی نهضت اسلامی ایران را سرکوب نمایند.
روحانیت مجاهد که همیشه استوانه مبارزه اجتماعی در تاریخ میهن ما بوده است مورد تعرض آشکار و مخفی استعمارگران واقع شد. براثر طوفان تبلیغاتی که از طرف مصدق السلطنه و عوامل مرموز استعمارگران شرق و غرب علیه آیت‌الله کاشانی به کار افتاد، مع‌الاسف توانسته بودند این شخصیت با ارزش را به تدریج از صحنه خارج ساخته و او را منزوی نمایند. به علاوه از همین اثر تبلیغات شیطانی، حالت یأس و بدبینی نسبت به مکتب اسلام و نقش خلاق روحانیت مجاهد به وجود آورند؛ به‌طوری‌که مردم به علت سرخوردگی و شکست‌های سیاسی کمتر حاضر به شرکت در مبارزه و مواجهه با دستگاه استبداد حاکم می‌شدند. در همین سال‌ها بود که استعمارگران غربی از مصدق السلطنه، یک چهره مظلوم و یک سیاست‌مدار وطن‌پرست و یک قطب سیاسی ساخته و پرداخته بودند؛ تا جایی‌که در سایه تبلیغات وسیعی که از همه طرف برای او صورت می‌گرفت، از او حتی یک شهید سیاسی ساخته و ضوابط تاریک زندگی او را به دست نسیان و فراموشی سپردند. بسیاری از احزاب و گروه‌های سیاسی مثل جبهه ملی و جامعه سوسیالیست‌ها و ده‌‌ها سازمان و گروه و گروهک ریشه همه آن‌ها مرتبط با عوامل آشکار و مخفی وابسته به انگلیس و آمریکا بود تنها در یک چیز اتفاق نظر داشتند و آن تجلیل از مصدق السلطنه و شعار دادن به نفع او بود تا بدان جا که گروه نهضت آزادی که در سال‌های 1340 تشکیل شد، مصدقی بودن را یکی از ارکان ایدئولوژی سیاسی و مذهبی خود قرار داد.
 در چنین جو مسموم تبلیغاتی که از یک طرف حاکمیت مطلق نظام استبدادی شاه مخلوع و از طرف دیگر حاکمیت مطلق عوامل آشکار و پنهان غرب برقرار گشته و در شرایطی که یأس و نومیدی بر نیروهای اسلامی مستولی گردیده بود آیت‌الله کاشانی و پیروان صدیق او به مبارزه با نظام استبداد ادامه می‌دادند و علی‌رغم شرایط سختی که بر آنان تحمیل شده بود در هیچ مورد سکوت نکردند و در هر قضیه اجتماعی در مقابل نظام وابسته حاکم، به طور قاطع موضع‌گیری کردند؛ برای مثال در مقابل انتخابات فرمایشی دوره هجدهم فقط آیت الله کاشانی وارد صحنه مبارزه شد. در همین مبارزه بود که آیت‌الله کاشانی با سرسختی در مقابل حکومت جابر سپهبد زاهدی ایستاد و حتی با ارسال نامه و تلگراف مجامع بین‌المللی و به‌خصوص سازمان ملل متحد، بطلان انتخابات فرمایشی مجلس را اعلام کرد.
همچنین به هنگامی‌که سپهبد زاهدی درصدد تجدید رابطه با دولت انگلیس بود، فدائیان اسلام و آیت‌الله کاشانی بودند که در مقابل این تجدید رابطه شوم، سرسختانه مبارزه کردند. در قضیه نفت و تشکیل کنسرسیوم باز هم سنگر اصلی مبارزه منزل آیت‌الله کاشانی بود که علی‌رغم تمام محدودیت‌های موجود توانست صدای اعتراض ملت مسلمان و مظلوم ایران را به گوش جهانیان برساند. بر کلیه این حوادث اثری از ملی‌گرایان وابسته به غرب وجود نداشت و این گروهک‌ها آن‌چنان و آغوش دربار پهلوی و یا تجارت و غارتگری در سایه حکومت شاه پرداخته بودند که اثری از آنان در جریانات تاریخ این دوره نمی‌توان یافت.
 در چنین شرایطی از مبارزه بود که شهید آیت در نجف‌آباد و اصفهان پای به میدان مبارزه نهاد و از همان ابتدای نوجوانی درحالی‌که بیش از 10 سال از عمر او نمی‌گذشت از برکت هوش سرشار و طینت پاکی که داشت، راه اسلام و راه آیت‌الله کاشانی را انتخاب کرد. او در شرایطی قدم در راه آیت‌الله کاشانی گذاشت که سخت‌ترین حملات و دشنام ها و تهمت ها هنوز نثار این پیشوای مجاهد مظلوم می‌شد و هنوز شدیدترین تبلیغات به نفع مصدق السلطنه و مکتب ملی‌گرایی او از هر طرف به عمل می‌آمد ولی آیت از روز اول راه صحیح را انتخاب کرد و در دام گروه‌های وابسته به مصدق السلطنه نیفتاد، به‌طوری‌که خود او می‌گفت:
«من از همان سال‌های 1332 که روزنامه شورش به‌‌عنوان ارگان تبلیغاتی استعمارگران و به‌‌عنوان بزرگ‌ترین مدافع مصدق، سنگین‌ترین اتهامات و فحش های رکیک را به آیت‌الله کاشانی می‌داد، به مظلومیت این شخصیت مجاهد اسلامی پی بردم و راه او را به‌‌عنوان راه اسلام و آزادی تشخیص دادم.»
در آن سال‌ها هنوز بیش از پانزده سال از عمر شهید آیت نمی‌گذشت و او از همان ابتدا به راه حق و حقیقت هدایت گردید، و این از مسائل مهم زندگی این شهید والامقام است که هیچ گاه قدم در مسیر گمراهی ملی‌گرایان نگذاشت بلکه از همان سنین نوجوانی با شناخت صحیحی که از این مسیر شیطانی و شخصیت مصدق به دست آورده بود سخت‌ترین مبارزه را با مصدق و وابستگان او آغاز کرد و هیچ‌گاه به پرستش مکتب ملی‌گرایان و و سمبل و محور این جریان انحرافی یعنی مصدق السلطنه آلوده نگردید و از این جهت شخصیت این شهید مظلوم در تاریخ ایران میهن ما قطعاً ممتاز خواهد ماند.
 شهید آیت هنگام تحصیل در دانشگاه نیز روابط خود را با مکتب آیت‌الله کاشانی تحکیم کرد و در هر مناسبتی در منزل و مسجد آیت‌الله کاشانی که به شدت مورد سانسور هیات حاکمه و کنترل شدید پلیس بود رفت‌وآمد می‌کرد.
آغاز فصل جدید در مبارزه با استبداد
پس از پایان دوره نوزدهم مجلس، نظام استبداد و حامیان خارجی او درصدد برگزاری انتخابات دوره بیستم به‌طور فرمایشی بودند. شاه مخلوع تظاهر به آزادی انتخابات کرده بود و نخست‌وزیر او دکتر اقبال مقدمات یک انتخابات قلابی و به‌ظاهر آزاد را فراهم آورده بود. در این هنگام مردم مسلمان میهن ما به علت شرایط شدید خفقان و استبداد و به علاوه یأس و نومیدی از شکست مبارزات گذشته به سادگی حاضر به شرکت در صحنه مبارزه نبودند به خصوص که دستگاه ساواک زیر نظر جلادی چون تیمور بختیار فعالیت می‌کرد، امکان هر نوع تحرک و مبارزه را از مردم سلب کرده بود.
 از نخستین کسانی که در این روزها پای به میدان مبارزه گذاردند باز هم آیت‌الله کاشانی و هم‌رزمان دیرینه او بودند. آیت‌الله کاشانی اعلامیه‌ای صادر کرد و به دنبال آن مبارزه در محیطی آکنده از ترس و وحشت شروع شد و به سرعت اوج گرفت و تظاهرات عظیم و راه‌پیمایی بر علیه انتخابات فرمایشی دکتر اقبال صورت گرفت و به شکست دکتر اقبال و ابطال انتخابات فرمایشی دوره بیستم که در تابستان سال 1339 صورت می‌گرفت منجر شد و این یک پیروزی بزرگ بود.
 نظام استبداد و دستگاه‌های جاسوسی غرب از این شکست و اوج‌گیری مجدد مبارزه، زیر پرچم اسلام به وحشت افتاده و درصدد توطئه‌های جدیدی برای حفظ نظام شاه مخلوع برآمدند و برای این منظور به‌طوری‌که شهید آیت مکرراً در سخنرانی‌های خود بیان می‌کرد خط اصلی و خط بدلی استعمار در میهن ما تجدید سازمان یافت. از یک طرف مهره‌ای چون مهندس شریف امامی که از فراماسون‌های کهنه‌کار بود به نخست‌وزیری منصوب شد و شروع به برگزاری مجدد انتخابات دوره بیستم کرد و از طرف دیگر برای منحرف ساختن مسیر مبارزه اسلامی، تبلیغات برای مصدق السلطنه که فارغ و آسوده در زندگی مرفه خود در احمدآباد به سر می‌برد، آغاز گردید و همان‌طوری‌که در سال‌های 1328 و قبل از ملی شدن نفت مصدق را وارد صحنه کردند و او هم به نوبه خود جبهه ملی را تاسیس کرد. این‌بار هم عوامل ورشکسته استعمار را که تا چندی پیش با رژیم شاه سازش کرده و حتی در مقاطعه کاری های کلان از خوان نعمت او نصیب ها برده بودند در اطراف مصدق جمع آوری کرده و جبهه ملی دوم را به راه انداختند تا در پرتو امکانات عظیمی که نثار آنان کردند بتوانند توجه توده مردم را از آیت‌الله کاشانی دور کرده و به طرف مصدق و جبهه ملی سوق دهند.
 جالب توجه است که نسل جوان ما بداند که سردمداران جبهه ملی دوم افراد شناخته‌شده‌ای چون کریم سنجابی و شاپور بختیار بوده و ملی‌گرایان در زیر چتر مصدق و در سایه رهبری او مبارزه با استبداد و استعمار! را آغاز کرده بودند! مع‌الاسف شرایط اجتماعی آن زمان که در این نوشته مجال تجزیه و تحلیل آن وجود ندارد موجب پیشرفت نسبی این جریان انحرافی گردید و بازهم انگلیس و آمریکا توانستند در پرتو این جریان انحرافی رژیم شاه را از خطر سقوط نجات دهند در جریان همین حوادث بود که راه اصیل اسلامی آیت‌الله کاشانی از خط انحرافی و بدلی عوامل استعمار غرب استعمار غرب شناخته می‌شد. در جریان مبارزه‌ای که با حکومت شریف امامی صورت گرفت این‌بار سنگر مبارزه مسجد آیت‌الله کاشانی در خیابان پامنار بود که در یک تظاهرات باشکوه وی درحالی‌که روزهای آخر عمر خود را می‌گذرانید در سنین کهولت به منبر رفت و سخنرانی کوبنده‌ای علیه شریف امامی و حامیان داخلی و خارجی او ایراد کرد و پس از آن این حکومت متزلزل که دشمن اصلی خود را می‌شناخت آیت‌الله کاشانی را بیشتر از گذشته مورد کنترل و سانسور قرار داد. جالب توجه است که رهبر جدید جبهه ملی که می‌خواست جانشین آینده مصدق السلطنه شود، یعنی اللهیار صالح، به عنوان وکیل مجلس، آن هم در انتخاباتی که به وسیله مزدوران شریف امامی برگزار شده بود، انتخاب گردید و وارد مجلس دوره بیستم شد و در همین‌جا بود که اختلاف این دو خط برای کسانی که دنبال حقیقت بودند آشکار شد.
شهید آیت در تمام حوادث این مبارزه در خط آیت‌الله کاشانی مبارزه می‌کرد و چون به خوبی درک می‌کرد که تنها خطر، خطر رژیم شاه نیست، بلکه ملی‌گرایان وابسته مانند رژیم شاه مخلوع خطرناک هستند لذا از همان هنگام دست به افشاگری زد و از هر فرصتی برای نشان دادن حقیقت خطوط انحرافی استفاده کرد.
 مبارزه شهید آیت پس از فوت آیت‌الله کاشانی
با درگذشت آیت‌الله کاشانی در اسفند سال 1340 صحنه مبارزه اسلامی در میهن ما خالی شد و یک دوران فترت پیش آمد. در این هنگام عملاً دو گروه در صحنه سیاسی وجود داشتند: یکی گروه جبهه ملی و پیروان مصدق بود که نهضت آزادی برای پاسخ‌گویی به شرایط جدید از درون آن‌ها برخاسته بود و دیگر تشکیلات حزب زحمت‌کشان(*) و دکتر بقایی حائری زاده و مکی، نمایندگان اقلیت دوره پانزدهم مجلس بودند که به نام آیت‌الله کاشانی مبارزه می‌کردند.
(*پاورقی: حزب زحمت‌کشان یکی از احزاب یا حداقل تنها حزبی بود که پس از جریان 28 مرداد لااقل از نظر ظاهر طرف‌دار آیت‌الله کاشانی بود و تا زمان فوت ایشان از نظر سیاسی مخالفت و جبهه‌بندی در مقابل آن مرحوم نکرد. پس از درگذشت مرحوم آیت‌الله کاشانی چون هیچ گروه و جمعیتی جز حزب زحمت‌کشان نبود اغلب طرف‌داران ایشان ناخودآگاه یا آگاه به این حزب پیوستند که بعضی‌ها در آن ماندند و بعضی نیز به عللی از آن جدا گشتند من‌جمله شهید آیت که پس از رحلت آیت‌الله کاشانی (اسفند ماه 1340) تا سال 1342 نه به صورت عضو بلکه در رابطه با این حزب بود تا آنکه بنا شد علم کنار برود و از کسانی که تا حدودی اسم برده می‌شد برای تصدی امری در حکومت دکتر بقایی بود. در این زمان کنگره‌ای از طرف حزب در کوهرنگ اصفهان برپا شد و در آن راجع به اساس‌نامه اش بحثی شد و قرار شد تجدیدنظری در آن بشود و در این تجدیدنظر از پیشنهادات آیت این بود که: با توجه به این‌که اکثریت ملت ایران شیعه هستند، مذهب رسمی که در این حزب شناخته می‌شود و مسیر اصلی و پایه و اساسش بر مذهب شیعه استوار باشد. در آن‌جا مخالفت‌هایی شد و گفته شد که این شدنی نیست، همچنین در رابطه با مسئله ده خرداد نظر حزب این بود که در چهارچوب قانون اساسی با حکومت آن موقع (البته نه رژیم چون رژیم مشروطه سلطنتی را قبول داشتند) مبارزه شود و شهید آیت می‌گفت این شدنی نیست و طرف‌دار مشی دیگری بود من‌جمله مشی مبارزه مسلحانه و اصولاً مخالفت با رژیم و چون حزب روش او را نپذیرفت به‌طورکلی از آن جدا شد.
 توضیح: نقل از مصاحبه یکی از دوستان شهید آیت با نشریه صالحان سازنده، صفحه 11 شماره 37- مورخ 27 مرداد 1360.)
در این دوره فترت شهید آیت به مبارزه خود در کنار گروه اخیر ادامه داد ولی دیری نپایید که در آسمان ولایت خورشید فروزانی درخشیدن گرفت و حضرت آیت‌الله‌العظمی امام خمینی پرچم مبارزه ضد رژیم شاه و ابرقدرت‌های شرق و غرب را به دوش گرفتند. با ظهور امام خمینی در صحنه مبارزه اسلامی میهنمان پیروان آیت‌الله کاشانی یعنی همان افرادی که از سال‌های شهریور 1320 مبارزه را در خط آیت‌الله کاشانی شروع کرده بودند نیز به نهضت امام‌خمینی پیوستند.
 به هرحال شهید آیت از اولین کسانی بود که به امام خمینی پیوست و از همان تاریخ به علت آشنایی‌هایی که با فقیه عالی‌قدر آیت‌الله العظمی منتظری داشت با تمام وجود خود را در خط مبارزه امام خمینی قرار داد و در تابستان سال 1342 در ارتباط با چاپ و پخش اعلامیه‌هایی در این رابطه در خیابان پامنار از طرف ساواک دستگیر و زندانی گردید.
 مبارزه شهید آیت پس از 15 خرداد 1342
حرکت تاریخی امام خمینی، آغاز یک فصل جدید در تاریخ نهضت اسلامی در کشورمان به حساب می‌آید از هنگامی‌که استعمارگران توانستند با توطئه‌های شیطانی خود نهضت ملی مسلمان ایران را در 28 مرداد سال 32 به سقوط بکشانند یک حالت یأس و بدبینی در مملکت به وجود آمده بود و به علاوه بر اثر تبلیغات  وسیعی که علیه آیت‌الله کاشانی صورت گرفته بود رابطه مردم مسلمان ایران با روحانیت مجاهد تضعیف‌شده و رو به سستی نهاده بود.
علی‌رغم این‌که مردم مسلمان ایران هیچ‌گاه از اعتقاد راسخ خود و مکتب اسلام و رهبران روحانی متزلزل نشده بودند ولی به علت توطئه‌های حساب‌شده شرق و غرب یک دوران فترت و رکود در این رابطه به وجود آمد اما به‌محض این‌که قیام امام خمینی آغاز شد و پرچم مبارزه در دست امام قرار گرفت مردم مسلمان ایران با سرعت کم‌نظیری این خلأ را پر کردند و در اطراف امام حلقه زدند و درواقع باید گفت مبارزه اسلامی در میهنمان مجدداً به مسیر صحیح خود بازگشت. شهید آیت از همان ابتدای حرکت امام خمینی و در جریانات قیام ده خرداد با تمام قوا خود را در خط امام قرار داد و به خصوص با استفاده از امکاناتی که داشت با تشریح اهمیت نقش روحانیت مجاهد در تاریخ، هرچه بیشتر مردم را به حقانیت راه امام تشویق می‌کرد و از آن‌جا که شهید آیت امید خود را به کلی از گروه‌های سیاسی موجود از دست داده بود نسبت به ایجاد یک گروه سیاسی مخفی اقدام کرد که از طریق این توانست بسیاری از افراد شایسته را در محور خط امام متمرکز کند و این گروه فعال توانست در جریان انقلاب خدمات ارزنده‌ای را به انقلاب اسلامی ایران بنماید.
 شهید آیت خود پیرامون این تشکیلات سیاسی نظامی، که با هم‌رزمانش در سال 1340 اقدام به ایجاد آن کرده است، چنین می‌نویسد:
«این تشکیلات اصل را بر ایجاد حکومت و نظام اسلامی ابتدا در ایران و سپس در سطح جهانی گذاشته و معتقد بود که تنها با تکیه بر این فکر و ایده یعنی جهان شمول شدن اسلام است که می‌‌توان مردم مسلمان کشورهای عقب نگه داشته شده را بسیج کرد.»
در مرامنامه این تشکیلات آمده است: «اسلام کامل‌ترین دین و پاسخ‌گوی کلیه احتیاجات انسانی در هر زمان و مکان بوده و بهترین تضمین برای صیانت از ارزش‌های مادی و معنوی بشریت است.»
در اصل دیگر آمده است: «بدون در دست گرفتن قدرت سیاسی، امکان استقرار حق و عدالت ممکن نیست و در دست گرفتن این قدرت در جوامعی که تحت سلطه دیکتاتوریست، جز از طریق زور و انقلاب میسر نیست.»
و در اصل 14، تغییر قانون اساسی سابق و تدوین قانون اساسی جدید براساس ضوابط اسلامی پیش‌بینی شده است. از تاکتیک‌های این تشکیلات نفوذ مخفیانه در ارگان‌های حساس رژیم سابق، بالاخص ارتش و گارد جاویدان و ایجاد شاخه‌های مخفی بوده است به‌طوری‌که در جریان انقلاب این شاخه‌ها کمک بسیار مؤثری به پیروزی انقلاب نمودند. تربیت افراد جهت در دست گرفتن امور حکومتی از خدمات دیگر این تشکیلات بوده است.
 شهید آیت در طول سال‌های بعد از پانزده خرداد سال 1342 به تدریس اشتغال داشت و چون موضوع درس‌های او عموماً جامعه‌شناسی و مسائل اجتماعی بود می‌توانست ذهن دانشجویان خود را بیدار و آنان را در مسیر مبارزه به حرکت درآورد. او که دارای مطالعات بسیار عمیق و گسترده‌ای در رشته جامعه‌شناسی سیاسی بود، در مدرسه عالی قضایی قم و مدرسه عالی لاهیجان و دانشکده علم و صنعت و مدرسه عالی اراک به تدریس جامعه‌شناسی پرداخت و در غالب کلاس‌های او دانشجویان با استفاده از نوار ضبط صوت درس‌هایش را منتشر می‌ساختند. در همین رابطه شهید آیت چند بار در قم از طرف ساواک احضار شد و بازجویی‌های مفصلی از او به عمل آمد. وی به علاوه در حوزه علمیه قم در کلاس‌های متعددی که از طرف طلاب حوزه تشکیل می‌شد، به تدریس جامعه‌شناسی و تاریخ نهضت اسلامی ایران پرداخت و عده کثیری از طلاب حوزه علمیه قم همیشه در جلسات علنی و مخفی تدریس او حاضر می‌شدند.
 نقش شهید آیت در جریان انقلاب اسلامی
با اوج‌گیری مبارزه ملت مسلمان ایران در مقابل نظام استکبار، شهید آیت یکی از اولین کسانی بود که با سخنرانی‌های خود در مساجد و دانشگاه‌ها و ادارات دولتی به گسترش دامنه مبارزه با رژیم پرداخت و با حضور خود در این اجتماعات که شاید بیشترین سخنرانی‌های شهید آیت در طی این دوران انجام شده است نقش بسیار سازنده و فعالی در بالا بردن سطح اطلاعات توده‌های مردم ایفا کرد.
 شهید آیت از همان روزهای شروع انقلاب و در شرایطی که دستگاه‌های تبلیغاتی غرب درصدد برپا کردن جبهه ملی جدید بودند به مقابله با این عوامل شناخته‌شده پرداخته و با اطلاعات و شناخت وسیعی که از پرونده یک‌یک رهبران جبهه ملی داشت، افشاگری‌های ارزنده‌ای درباره آن‌ها نمود و علی‌رغم تمام امیدهایی که عوامل استعمار غرب به این گروهک خطرناک بسته بودند، توانست نقش حقیقی آنان را به ملت انقلابی ما معرفی کند. نقش شهید آیت در افشای خط وابسته به آمریکا و انگلیس نقش مهمی است و در جریان انقلاب اسلامی ایران شهید آیت در رسوا کردن این خط انحرافی خطرناک، کوشش و جهاد بسیار کرده است.
 پس از پیروزی انقلاب اسلامی
با پیروزی انقلاب شهید آیت به همراه شهید مظلوم آیت‌الله دکتر بهشتی و سایر هم‌رزمان از مؤسسین حزب جمهوری اسلامی و عضو شورای مرکزی این حزب بود که از همان ابتدا به‌‌عنوان دبیر سیاسی حزب جمهوری اسلامی انتخاب شد. شهید آیت از برکت معلومات وسیع خود نقش فعال و باارزشی در حزب جمهوری اسلامی ایفا کرد و تمام‌وقت در خدمت حزب و هدف‌های باارزش انقلاب اسلامی ایران قرار گرفت. او به علت دوراندیشی خاصی که داشت در مواقع ضروری پیشنهادهای جامع و راه‌گشایی جهت بررسی و اخذ تصمیمات مناسب به شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی نیز ارائه می‌داد.(*)
(*پاورقی: وی در اوایل غائله کردستان و تصدی دولت موقت، پیشنهادی به شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی ارائه داد. در این مورد به ضمیمه شماره یک مراجعه شود.)
در این قسمت لازم است نظرات وی را در مصاحبه‌ای با روزنامه کیهان مورخ 17/10/58 که پیرامون ضرورت حزب و نقش و مسئولیت آن در رابطه با انقلاب اسلامی اظهار داشت آورده شود:
- [سوال:] اصولاً فکر می‌کنید وجود حزب ضرورت دارد؟ به تاریخ قرن اخیر که بنگریم اصولاً احزاب به نفع مردم نبوده‌اند.
 آیت: «این تا حدی صحیح است ولی کاملاً این‌طور نیست؛ پنج نفر متشکل و سازمان‌یافته که کار صد نفر به‌صورت متفرقه را انجام می‌دهند و ما در حین عمل به این مسئله برخورد کرده و ضرورت آن را احساس کرده‌ایم. قبل از انقلاب هم به‌صورت احزاب بدون اسم و رسم متشکل بودیم و مخفی کار می‌کردیم که هر دسته یا حزب، شاخه سیاسی، نظامی و ایدئولوژیک داشت. هر حزب می‌توانست دولتی تشکیل دهد و از نظر افراد هم کاملاً غنی بود و به آن صورت هم که می‌گویند قحط‌الرجال است صحت ندارد زیرا این به‌اصطلاح رجال حتماً نباید از پنجاه سال بیشتر داشته باشند تا مثلاً بتوانند وزیر شوند. ما بیشتر معتقد به استفاده از نیروهای جوان هستیم. چه اشکال دارد مثلاً یک جوان 20 یا 30 ساله وزیر شود؛ البته ممکن است تجربه کمتری داشته باشد ولی صداقتش صد برابر بیشتر است و این برای ما بیشتر ارزش دارد. زیرا همین افراد انقلاب کرده اند و همین‌ها می‌توانند آن را به پیش ببرند، همان‌طورکه در اشغال سفارت آمریکا شاهد آن بودیم و ما می‌خواهیم توسط تشکیلات حزبی چنین نیروهایی ناشناخته را جذب کنیم و به کار گیریم.
بعد از انقلاب تمام گروه‌های مخفی ما به‌صورت یک حزب واحد شروع به فعالیت علنی کرد و بیشتر سعی کرد که روی خط امام حرکت کند و ترجیح داد با مردم باشد تا با روشن‌فکران البته نه این‌که با روشن‌فکران قطع رابطه کند ولی بیشتر به رأی مردم که اکثریت بودند عمل می‌کرد و مردم هم از این مسئله استقبال کردند.»
 در مجلس خبرگان
شهید آیت در انتخابات مجلس خبرگان، به‌‌عنوان نماینده مردم اصفهان انتخاب شد و به‌‌عنوان دبیر مجلس خبرگان انتخاب گردید. نقش آیت در مجلس خبرگان و تدوین قانون اساسی فراموش شدنی نیست. او به خوبی تشخیص داد که طرح پیش‌نویس قانون اساسی که به وسیله دولت موقت تدوین شده بود، نمی‌تواند پاسخ‌گوی نیازهای انقلاب اسلامی ایران باشد و به همین جهت با استفاده از تجارب تاریخ گذشته ملت ما مسئله ولایت فقیه را به همراه فقیه عالی‌قدر آیت‌الله العظمی منتظری، شهید مظلوم دکتر بهشتی و سایر اعضای هوشیار مجلس خبرگان مطرح ساخت.
 شهید آیت می‌دانست که علت شکست انقلاب مشروطیت و نهضت ملی ایران چیزی جز غلبه فراماسون‌ها و کنار گذاردن روحانیت مجاهد نبوده‌ است به همین جهت با مشورت‌های زیادی که با دوستان خود کرد برای اولین بار در طول تاریخ سیاسی میهنمان مسئله نقش سازنده و باارزش روحانیت مجاهد را به‌‌عنوان یک اصل اساسی در قانون اساسی وارد ساخت و سپس مسئله فرماندهی کل قوا را که درواقع اساس قدرت در مملکت است به طور قانونی و رسمی در اختیار رهبر انقلاب و بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران قرار داد. اگر به مذاکرات مجلس خبرگان مراجعه شود(*) به خوبی به نقش مثبت و خلاق این شهید برخاسته از توده مردم محروم پی خواهیم برد. شهید آیت که از دوران مبارزه با نظام استکبار و حجت‌الاسلام شیخ محمد منتظری ارتباط نزدیک و دائمی داشت در تأسیس سپاه پاسداران کوشش زیادی کرد و در مجلس خبرگان کوشش کرد که سپاه به‌‌عنوان یک نهاد رسمی در قانون آورده شود و در تصویب اصل مربوط به فرماندهی سپاه که در اختیار رهبر انقلاب باشد نقش مؤثری داشت.
(*پاورقی: قسمت هایی از سخنان شهید آیت در مجلس خبرگان رهبری در ضمیمه شماره دو آورده شده است.)
 کاندیداتوری در انتخابات ریاست جمهوری
در اولین انتخابات ریاست جمهوری، شهید آیت خود را کاندیدا نمود تا حزب در صورت بروز حادثه ای نامزد دیگری برای ریاست جمهوری داشته باشد. خود طی مصاحبه ای با روزنامه کیهان (17/10/58) در این باره می گوید:
«من خودم برای اولین بار در حزب، آقای فارسی را برای کاندیدایی ریاست جمهوری پیشنهاد کردم و اکنون هم او را لایق ترین فرد بین کاندیداهای معرفی شده می دانم، ولی حزب تصمیم گرفت فرد دیگری را از کادر مرکزی کاندیدا کند تا در صورت بروز حادثه ای حزب بدون کاندیدا نباشد.»
پس از حذف آقای جلال الدین فارسی از نامزدی ریاست جمهوری شهید آیت به عنوان کاندیدای حزب در مقابل خطی که بنی صدر نامزدشان بود و حربه تبلیغات منافقانه در دستشان مطرح می گردد. در این زمان که تقریباً صحنه برای بنی صدر خالی شده است، شهید آیت در نطق انتخاباتی رادیویی خود مطالب مهمی بیان می کند که به قسمت هایی از آن اشاره می شود:
«اگر در بین کاندیداها کس دیگری بود که از نظر من حتی بالنسبه واجد خصوصیات و صفات مورد نظر بود، خیلی ساده و آسان به نفع او کنار می رفتم، ولی اکنون چنین کسی را نمی یابم و از طرفی نسل جوان و پرشور و انقلابی و با ایمان در اثر این جریان دچار یأس و تردید و سردرگمی شده است و بنا به تقاضای افرادی از همین قبیل است که من هنوز با وجود آنکه اوضاع و احوال را به هیچ وجه مساعد و مناسب نمی بینم، زیرا روحانیت که بخش اعظم جامعه از او الهام می گیرد و نیز احزاب و گروه های موثر به علت کمبود فرصت به جای اینکه بین خوب و خوب تر، خوب تر را انتخاب کنند، بین نامناسب و نامناسب تر، نامناسب را می خواهند انتخاب کنند، یعنی از ترس زید، عمر را انتخاب می‌کنند، نه این‌که عمر را مناسب‌تر بدانند و او را انتخاب کنند و این موضوع انتخاب را مشکل کرده است.»
 شهید آیت در ادامه سخنان انتخاباتیش به نقش تبلیغات پرخرج به‌‌عنوان یک حربه امپریالیستی و غربی برای انتخابات اشاره می‌کند و می‌گوید:
«رئیس جمهور نه پودر رخت‌شویی است و نه روغن نباتی و نظایر آن که به ضرب پوستر و عکس و پلاکارد سر در مغز مردم فرو کنند. این همان غرب‌زدگی و سبک تبلیغات غربی است که ما دچار آن شده‌ایم. این همان چیزی است که متفکران و محققان، حتی غربی‌ها آن را دلیل ظاهری بودن دموکراسی غربی می‌دانند نه واقعی بودن آن زیرا وقتی بنابر تبلیغات شد و نه ارشاد، کسی برنده است که پول‌دارتر است.»
 شهید آیت در نطق انتخاباتی تلویزیونی اش در مورد اهمیت انتخابات رییس جمهوری چنین می‌گوید:
«من معتقدم که نباید این مرحله از تاریخ را سرسری گرفت و چنین تصور کرد که هر کسی به ریاست‌جمهوری برسد فرقی نمی‌کند موضوع آنست که رئیس جمهوری یک مقامی نیست که مثلاً مانند نخست وزیر، هرگاه بخواهیم به آسانی او را برکنار کنیم. او چهار سال قانوناً باید سر کار باشد و باید به‌نحوی باشد که آنچه را که اکثریت ملت می‌خواهند حتی‌المقدور بدان برسند و این وضع را من در جو کنونی نمی‌یابم. جو کنونی جو غیرطبیعی است زیرا در بین کاندیداها نمونه‌ طرز تفکر لااقل چندین میلیون نفر از مردم وجود ندارد.»
 شهید آیت برای روشن شدن چهره منافقانه بنی‌صدر و اطرافیانش و میزان واقعیت وعده‌ها و نیز عدم اعتقاد او به ولایت فقیه همه کاندیداها را به منظره به مناظره تلویزیونی دعوت می‌کند و می‌گوید:
«مطالبی است که کاندیداها در رابطه با مردم بیان داشتند و ادعاهایی است که نموده‌اند؛ باید این روشن گردد که این ادعاها تا چه حد با واقعیت تطبیق می کند، زیرا بعضی مسائل است که در میزان آرا تاثیر بسزائی دارد، مثلاً اعتقاد یا عدم اعتقاد به ولایت فقیه اگر برای مردم روشن شود که کسی به ولایت فقیه اعتقاد ندارد قطعاً چنین کسی را انتخاب نخواهد کرد حال اگر نامزدی به این اصل اعتقاد نداشته باشد ولی مدعی اعتقاد بدان باشد این موضوع باید برای مردم روشن گردد و باز این مسئله احتیاج به زمان دارد و من پیشنهاد می‌کنم در مناظره تلویزیونی که روز چهارشنبه انجام می‌شود همه کاندیداها شرکت نمایند و این موضوع و نظایر آن روشن گردد.»
 ولی متأسفانه این تقاضای او عملی نمی‌شود. شهید آیت در ادامه نطق تلویزیونی خود با شناختی که از اطرافیان بنی صدر دارد جامعه را نسبت به نقش مهم افرادی که از اطرافیان نزدیک یک کاندیدا هستند و یا با او در یک جریان قرار دارند و پس از انتخاب او به ریاست جمهوری روی کار می‌آیند توجه می‌دهد و می‌گوید:
«من معتقدم که اطرافیان و دوستان کسانی که ممکن است براثر موفقیت کاندیدایی سر کار بیایند بسیار مهمند، زیرا مهم‌تر از خود رییس جمهور، یاران و همکاران او هستند. این درست است که هیئت وزرا را با رأی تمایل مجلس باید تضمین نمود و از این جهت تمام نقش به‌عهده رئیس جمهور نیست ولی به هر صورت به تناسبی که رئیس جمهور نقش دارند خواه‌ناخواه اطرافیان و دوستان او هم مؤثرند.»
 شهید آیت خواهان افشای تمام اسناد جاسوسخانه شد
 شهید آیت به دنبال افشاگری‌ها و بیان نقطه نظرات سازنده و هشداردهنده خود در نطق‌های انتخاباتی رادیو تلویزیونی‌اش در نامه‌ای به وزارت کشور خواستار 10 روز تأخیر انتخابات می‌گردد و در این نامه به تبلیغات بسیار غلط بعضی از نامزدها اعتراض می‌کند و خواستار روشن شدن میزان مخارج تبلیغات کاندیداها به عنوان بهترین محک تمیز افراد درست از نادرست و نیز افشای تمام اسناد جاسوسخانه در این رابطه می‌گردد. متن نامه چنین است:
بسمه‌تعالی
1/11/58
وزارت محترم کشور
احتراماً چون اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری، سرنوشت‌ساز و نسبت انقلاب اسلامی ایران تعیین‌کننده است و چه‌بسا که اگر درست انجام نگیرد خدای ناکرده موجب شکست و یا حداقل انحراف انقلاب خواهد شد و از آن‌جا که به علت حوادث و وقایع غیرمنتظره و نیز توطئه‌ها و دسایس بیگانگان و امپریالیست‌ها و تبلیغات بسیار غلط و غیراسلامی بعضی از نامزدهای ریاست جمهوری جو انتخابات، غیرطبیعی و غیراخلاقی و غیراسلامی شده است و از همه مهم‌تر خروج آقای جلال‌الدین فارسی از صحنه انتخابات، چندین میلیون نفر را سرگردان و بلاتکلیف ساخته است، به علاوه قانون اساسی می‌گوید در صورت فوت یکی از نامزدها ده روز قبل از اخذ رأی، انتخابات باید دو هفته به تعویق افتد و روشن است که در اینجا فلسفه چنین قانونی ناظر به مورد فوت تنها نیست و به منظور خروج یکی از کاندیداهای مؤثر از جریان انتخابات است لذا تقاضای تعویق انتخابات ریاست جمهوری را دارم و پیشنهاد می‌نمایم که به منظور آنکه تدارکاتی که وزارت کشور تهیه دیده است هدر نرود انتخابات مجلس شورای ملی را جلو اندازند چون رییس جمهور به هر ترتیب قبل از مجلس شورای ملی نمی‌تواند کار خود را شروع کند زیرا مطابق قانون اساسی موظف است در برابر مجلس سوگند یاد کند و نخست‌وزیر و وزرا نیز باید با رأی تمایل مجلس انتخاب شوند.
به دلایل مذکور و بسیاری دلایل دیگر که در صورت ضرورت به استحضار خواهد رسید ایجاب می‌کند که انتخابات ریاست جمهوری به تاخیر افتد که قطعاً به صلاح ملت و انقلاب است و عدم تاخیر ضایعات فراوانی به وجود خواهد آورد.
اضافه بر تمام آنچه که اشاره شد تقاضا دارم که میزان مخارج تبلیغات انتخابات و منابع تامین آن از طرف هر یک از کاندیداها روشن شود و این موضوع بهترین محک تمیز افراد درست از نادرست خواهد بود. افشاء ساختن کلیه اسناد یافت شده در جاسوسخانه آمریکا می‌تواند گام بسیار بزرگ دیگر در جهت طبیعی ساختن جو انتخابات باشد.
 با تقدیم احترام - سید حسن آیت

در مجلس شورای اسلامی
در اولین انتخابات مجلس شورای اسلامی پس از پیروزی انقلاب شهید آیت با به دست آوردن 1346899 رای یعنی 9/63 % از آراء مردم شریف تهران به نمایندگی مجلس اسلامی انتخاب شد و مردم ما یک‌بار دیگر مراتب حق‌شناسی و قدردانی خود را نسبت به فداکاری‌های این شخصیت بزرگ نشان دادند. در اینجا این نکته مهم تاریخی را خوب است یک‌بار دیگر به یاد بیاوریم که دفتر هماهنگی بنی‌صدر از شدت عناد و دشمنی که با آیت داشت خواستار حذف اسم آیت از لیست حزب جمهوری اسلامی شده و اعلام کرده بود که حاضر است هر سی نفر افراد معرفی‌شده از طرف حزب و گروه‌های ائتلافی را بپذیرد به شرط این‌که اسم آیت در بین کاندیداها نباشد و سرانجام دیدیم که وقتی با شکست مواجه شدند و آیت با آراء درخشان مردم تهران انتخاب شد با توسل به حیله‌های شیطانی و برپا کردن جنجال نوار معروف(*) در صدد برآمدند که اعتبارنامه او را در مجلس ابطال کنند(**) ولی همان طور که شهید آیت به هنگام دفاع از خود در مجلس گفت: بنی صدر و دارودسته او مکر و خدعه کردند ولی مکر و حیله ایشان به خودشان برخواهد گشت و چنین شد و آیت در نزد ملت مسلمان و فداکار ما روسفید و رو سیاهی برای بنی‌صدر و دارودسته جنایتکار او باقی ماند و دچار همان سرنوشتی شدند که درخور آنان بود.
(*پاورقی: به علت اهمیت موضوع و جهت روشن تر شدن اذهان، متن پیاده شده و کامل هر دو نوار را در ضمیمه شماره 3 مطالعه نمایید.)
(**پاورقی: جریان مطرح شدن اعتبارنامه شهید آیت و مخالفت سلامتیان و دفاعیات ایشان در ضمیمه شماره 4 مندرج است.)
نقش آیت در مجلس شورای اسلامی بسیار برجسته و درخشان بود. او که در بسیاری زمینه‌ها صاحب‌نظر بود به علت دانش وسیع و معلومات گران‌بهایی که داشت در زمینه‌های بحث بودجه، بحث‌های تدوین آیین‌نامه مجلس، نقش فعالی را به عهده داشت. شهید آیت در همین دوران خدمت در مجلس چهره بسیاری از منافقین و افراد وابسته به غرب را افشا کرد و حقیقتاً علی‌رغم کوتاه بودن دوره زندگی پارلمانی او به جرأت می‌‌توان رفتار و گفتار شهید آیت را در مجلس الگوی برجسته‌ای از یک نماینده مؤمن و متعهد و انقلابی محسوب کرد. گزیده‌ای از سخنان پیش از دستور شهید آیت در مجلس شورای اسلامی بیانگر این مطلب است.(*)
(* پاورقی: به ضمیمه شماره پنج رجوع شود.)

 خصوصیات و ویژگی‌های شهید آیت(*)
(*پاورقی: به نقل از قسمت هایی از مصاحبه یکی از دوستان شهید آیت با نشریه صالحان سازنده، شماره 37 مورخ 27 مرداد 1360.)
 اول: اطلاعات وسیع او در زمینه سیاسی و انقلاب‌های جهان
می‌دانید که آیت در چندین رشته تحصیل کرده بود: در حقوق، ادبیات، علوم اجتماعی، عربی. او این‌ها را درس می‌داد، در دانشگاه ملی عربی را به دانشجویان تدریس می‌کرد، حقوق را به دانشجویان در مدرسه عالی قضایی قم و جاهای دیگر تدریس می‌کرد، ادبیات و علوم اجتماعی را در مدارس مختلف و دانشکده‌های مختلف تدریس می‌کرد و با سه زبان عربی، انگلیسی و فرانسه آشنایی داشت اما این‌ها در مقابل اطلاعات سیاسی او بسیار بسیار ناچیز بود. دوستانش وقتی می‌خواستند از او نام ببرند می‌گفتند دایرةالمعارف رجال سیاسی ایران و جهان. کافی بود شما در تاریخ پنجاه‌ساله اخیر (به خصوص) یک نفر از رجال سیاسی حتی گمنام معرفی کنید تا تمام خصوصیاتش را برای شما بگوید؛ به شما می‌گفت که این در چه سازمان‌هایی بوده و در چه روزنامه‌هایی مقاله می‌نوشته، چه کتاب‌هایی نوشته، در کدام دوره قانون‌گذاری شرکت کرده، چه سمت‌هایی داشته و خط سیاسی‌‌اش چیست؟
حافظه بسیار بسیار قوی داشت، نسبت به انقلاب‌های جهان مطالعاتش خیلی زیاد بود بخصوص نسبت به آنچه که در دنیای عرب و خاورمیانه می‌گذشت. او به اندازه‌ای به مسائلی که در خاورمیانه و کشورهای عربی می‌گذشت علاقه‌مند بود که به جرأت می‌‌توان گفت بیشتر نطق‌های جمال عبدالناصر را از رادیو گوش کرده بود. هر شب که رجال برجسته سیاسی دنیای عرب نطقی داشتند کوشش می‌کرد که خودش را به آن نطق برساند. نسبت به انقلاب فلسطین علاقه‌مند بود. تاریخ انقلاب الجزایر و تاریخ سیاسی مصر را عمیقاً مطالعه کرده بود. کتاب‌های زیادی را در رابطه با انقلاب مصر و افسران جوان سازمان افسران انقلابی مصر و زندگی و حوادثی که در مصر و در خصوص عبدالناصر می‌گذشت مطالعه کرده بود.
 دوم: استحکام عقیده، جسارت و قدرت پیش‌بینی
او در آنچه که به آن ایمان و اعتقاد داشت بسیار محکم و پابرجا بود. وقتی که می‌دانست آنچه که می‌گوید حقیقت دارد برایش مهم نبود که چند نفر از او حمایت می‌کنند و این موضع نه‌تنها در دوران مبارزه حتی بعد از پیروزی انقلاب هم مشاهده می‌شد. به‌هیچ‌وجه در فکر این نبود که حقیقت را فدای مصلحت کند و برای به دست آوردن رضایت یک عده حقایق را نادرست بگذارد. حقایق را خیلی خوب پیش بینی می‌کرد. سال 53 بود که خفقان خیلی شدید شده بود، صحبت بود در یکی از جلسات که آیا شما حدس می‌زنید که در ده سال یا بیست سال آینده این حکومت با این نفوذ عظیمی که آمریکا این شبکه گسترده جاسوسی قدرت‌های استعمارگر غرب در آن کرده می‌تواند تغییر کند؟ و او بسیار قاطع و صریح می‌گفت که این حکومت چند سال دیگر بیشتر عمر ندارد و تمام نگرانیش بعد از پیروزی بود.
 او همیشه می‌گفت من از این حکومت نگرانی ندارم چون مطمئنم حکومت چند سالی بیشتر دوام ندارد، می‌گفت همه نگرانی من آن روزی است که این حکومت ساقط می‌شود و باز می‌خواهند مهره‌سازی کنند و همان بلایی را که بر سر نهضت‌های گذشته ما آوردند بازهم بیاورند. آن خط های انحرافی و مهره‌های امپریالیسم درون نهضت جاسازی بشوند و انقلاب و نهضت را از درون منفجر کنند. این بزرگ‌ترین نگرانیش بود و به راستی باید این را بگویم که در راه افشای این مهره های بعد از پیروزی و در افشای این چهره‌های مزدور بیشترین نقش را بازی کرد و خود قربانی این هدف شد.
 سوم: او برخاسته از ستمدیدگان و محرومان جامعه بود:
 آن‌ها که این‌قدر دم از مبارزات طبقاتی می‌زنند و اکثر رهبرانشان در رفاه و آسایش مادی به سر می‌برند بیایند زندگی این برادر شهید را مطالعه کنند؛ او متعلق به مردم محروم این جامعه بود. او درعین حالی که این‌همه بار مسئولیت مبارزه را به دوش گرفته بود ناگزیر بود که ساعت‌های زیادتری بیشتر از آنچه که رسماً باید تدریس کند به تدریس در جاهای مختلف بپردازد تا بتواند امرار معاش کند و زندگیش را تأمین کند.
یکی از مسائلی که در طول مبارزات برای وی پیش آمده بود خانه به دوشی ایشان بود به خاطر این‌که خانه نداشت هر روز از این خانه به آن خانه می رفت و یک مقداری از مدارک مهم که پیش او بود همواره در خطر بود. در این خانه به دوشی یک روز در چهار راه سید علی، یک روز در خیابان شمیران، احتمال داشت در این حمل و نقل‌ها و در این رفت‌وآمدها و جابه‌جا شدن‌ها مدارک درز پیدا کند. بالاخره با فشار و اصرار دوستان او را مجبور کردند با پول قرض گرفتن از بانک و با هزار جور گرفتاری یک خانه بسیار محقری در نارمک بخرد، همین خانه‌ای که هنوز هم در آن‌جا زندگی می‌کرد و در آن‌جا شهید شد که هنوز هم روی این خانه بدهکاری دارد. یک انسانی که این‌همه در مبارزات نقش داشته چقدر باید به خاطر مسائل مادی در فشار باشد و این موضع طبقاتی آیت بود.
 چهارم: اصولی بودن برخوردهایش
آیت یکی از اصولی‌ترین افراد بود؛ با هیچ‌کس شوخی نداشت، هیچ‌گاه حرف‌های زننده و زشت در مورد بدترین دشمنانش به کار نمی‌برد، همواره با مسائل اصولی برخورد می‌کرد و دشمنانش را آن طوری که بودند می‌دید. می‌گفت من می‌دانم که او در این مورد پیروز می شود، می‌دانم که او قوی‌تر از من است اما من باید در مقابل او بایستم. هیچوقت در انتقادها و برخوردها از حدود اخلاق اسلامی خارج نمی‌شد، آن روزی که بنی‌صدر به ریاست‌جمهوری رسید و می‌خواست به یک شکلی در داخل حزب جمهوری اسلامی شکاف بیندازد و افراد حزب را به جان هم بیندازد خیلی علاقه داشت که با آیت تماس بگیرد و پیغام‌های زیادی داده بود که بگویید بیاید اینجا بنشینیم با هم صحبت کنیم؛ آن مناعت طبعی که در آیت بود حکم کرد که پیغام بدهد من با تو کاری ندارم اگر کاری دارید تشریف بیاورید منزل ما. بالاخره دو تن از دوستان وی واسطه شدند که جای ثالثی انتخاب کردند که بنی صدر و آیت در آن جلسه 2 تا 3 ساعت مذاکره کردند. (و به جاست آن برادران که آن شب آن‌جا بودند تا آن‌جا که حافظه‌شان یاری می‌کند چیزهایی را که از آن شب گفته‌شده و رد و بدل شده به روی کاغذ بیاورند تا به عنوان یک سند تاریخی استفاده شود.)
آن روز بنی‌صدر کوشش کرده بود که ببیند می‌تواند آیت را به این سمت بکشاند و در مقابل حزب قرار بدهد اما برخورد آیت با او اصولی بود؛ به او گفته بود که اگر باز هم انتخاب بشوی من مخالف تو هستم و به تو رای نخواهم داد اما در چهارچوب نظام جمهوری اسلامی اگر درست حرکت کنی، اگر در خط اسلام حرکت کنی از تو حمایت خواهم کرد و اگر انحراف کنی در مقابلت خواهم ایستاد. (بنی صدر به دنبال همین جلسه بود که فهمید با او نمی‌تواند کنار بیاید و کوشید که چهره او را در جامعه خراب کند و مسئله نوار را مطرح کرد.)
برخورد او با مسائل خیلی اصولی بود. وقتی که راجع به بودجه صحبت می‌شد در یکی از جلسات هم فشار می‌آوردند که شما چرا این‌قدر روی مسئله بودجه انتقاد می‌کنید او یک تنه در مقابل همه این حرف‌ها ایستاد، می‌گفت ما درعین حالی که این دولت مکتبی را حمایت می‌کنیم اما قرارمان بر این نیست که هر چیزی را چشم بسته قبول کنیم، بایستی حقایق را گفت و روی چیزهای صحیح ایستاد. و این‌ها همه نشان‌دهنده برخوردهای اصولی او بود.
پنجم: آیت مکتبی بود
سخت به اسلام عشق می‌ورزید. اگر مرامنامه سازمان مخفی شهید آیت که چهارده تا اصل است شکافته شود همان مرامنامه که در سال 1346 تدوین شد، اصل سیزدهم آن می‌گوید: اسلام کامل‌ترین دین و پاسخ‌گوی کلیه احتیاجات انسانی در هر زمان و مکان بوده و بهترین تضمین برای صیانت ارزش‌های مادی و معنوی بشریت است و در تدوین این اصل آیت نقش مهمی داشت. او معتقد بود که اسلام را ما نباید محصور کنیم و زندانی کنیم در چهارچوب ایران و در مرزهای ایران، سخت به بین‌المللی کردن اسلام و به جهانی کردن اسلام اعتقاد داشت و یک مقداری علاقه او به عبدالناصر و سایر کسانی که بیشتر انقلاب و اسلام را به‌صورت جهانی می‌خواستند مطرح کنند از همین‌جا نشأت می‌گرفت و می‌گفت به جای این‌که بایستیم تا بیایند در خانه ما به ما حمله کنند ما باید سراغ دشمنان برویم و در سطح منطقه و خاورمیانه در خانه آن‌ها با آن‌ها بجنگیم.
از اول پیروزی انقلاب می‌گفت هر روز مسامحه در مقابل عراق و سایر قدرت‌های استعمارگر و دست‌نشانده منطقه به زیان ما تمام خواهد شد. او به خط نه شرقی نه غربی سخت اعتقاد داشت که بهترین نمونه دشمنان او هستند. شما می‌بینید یک طیف وسیع از نیروهای چپ و راست در مقابل او ایستاده بودند، جبهه ملی که سخت زیر نفوذ آمریکا است و آمریکا تا اعماق آن نفوذ کرده و مهره‌های خودش را جاسازی کرده و احزاب وابسته به آن (حزب ایران و حزب ملت ایران) و آن‌هایی که یک کمی ملایم ترند و نهضت آزادی، مجاهدین، پیکار، طوفان و امثال آن، همه و همه مخالف سرسخت او بودند و این نشانگر این است که او در خط نه شرقی و نه غربی حرکت می‌کرد.
 ششم: پرتلاش و پرکار بود
 بسیاری از شب‌ها را بیش از یکی دو ساعت نمی‌خوابید و کار می‌کرد. کسی که آن‌قدر ناراحتی قندش زیاد شده بود که دکتر به او گفته بود حتماً باید انسولین بزنی و نمونه اراده قوی او در این مورد خاص که به پزشک گفته بود چون انسولین یک حالت اعتیاد می‌آورد من انسولین نمی‌زنم و دلیلش هم این بود که می‌گفت اگر ما را دستگیر کنند در زندان ممکن است همین مسئله انسولین، انسولینی که اعتیاد پیدا کردم یک نقطه ضعفی بشود و ما را زیر فشار قرار بدهند و به پزشک گفته بود من انسولین نمی‌زنم اگر دوایی، قرصی، رژیم غذایی بخواهی من رعایت می‌کنم. پزشک به او گفته بود اگر انسولین نزنی تا یکی دو ماه دیگر می‌میری گفته بود بمیرم. انسولین نزد و جالب این‌که بعد از چند ماه وقتی خونش را آزمایش داده بود میزان قند او کاهش پیدا کرده بود. اراده ای خیلی قوی داشت. در مقابل این مسائل بسیار پرتلاش و پرکار بود. اکثراً شب‌ها تا ساعت های یک و دو جلسه داشت درعین حال سخت به تدریس، به مطالعه، به مطالعه اخبار سیاسی جهان، تحلیل‌ها و غیره مشغول بود و از مسائل روز به‌هیچ‌وجه عقب نمی‌ماند.
 هفتم: اعتقاد عمیق او به انقلاب فرهنگی
او معتقد شده بود اگر انقلاب فرهنگی ما به ثمر نرسد ما در این انقلابمان پیروز نخواهیم شد و پیروزی‌های به دست آمده را از دست خواهیم داد.

 شهادت و پس از شهادت
همسر شهید آیت در مورد شهادت او سخن می‌گوید:
 بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم- آن روز ساعت 5/6 صبح جلسه داشت مثل این‌که آن روز به من الهام شده بود که حادثه‌ای پیش خواهد آمد، محسن را بیدار کردم، محافظ هم در حیاط قدم می زد و ماشین را آماده می‌کرد. قبل از این‌که از منزل خارج شود تلفن زنگ زد، گفتم امروز کمی دیر برو، مجلس اکثریت پیدا کرده، خسته‌ای، مریضی، چند روزی مرخصی بگیر گفت نه، هفته آینده مجلس راجع به مطبوعات جلسه خواهد داشت (مدت‌ها بود که روی لایحه مطبوعات کار می‌کرد) بعد از لایحه مطبوعات شاید یک هفته مرخصی بگیرم.
خلاصه با تلفن صحبت کرد، چند دقیقه به هفت مانده بود، معمولاً بدرقه‌اش می‌کردم ولی آن روز در آشپزخانه کار داشتم، با عجله به آشپزخانه رفتم، رفت توی حیاط و سوار ماشین شد، از در خارج شدند، ناگهان صدای رگبار شنیدم، رفتم بالای تراس، دیدم خودش را انداخت پشت بشکه نفت، مرتب صدای رگبار می آمد و من هم فریاد می‌کشیدم، دویدم توی کوچه، راننده شوکه شده بود، چند ثانیه بیشتر طول نکشید همه ماجرا بین یکی دو دقیقه به هفت اتفاق افتاد دیدم محافظش تیر خورده و خون‌ریزی دارد و خودش هم از ناحیه گردن و مغز تیر خورده بود، او را از ماشین بیرون کشیدم دیدم از بینی و دهانش خون بیرون زد، رنگش زرد شد و...
 دکتر آیت، نماینده مجلس شورای اسلامی و عضو شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی شهید شد.
 سرویس خبری- در اربعین 72 تن از شهدای پاک‌باز اسلام و یاران وفادار امام و در چهلمین روز شهادت بسیاری از اعضای متعهد حزب شهیدپرور جمهوری اسلامی، دکتر حسن آیت نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی و عضو دیگر این حزب حین خروج از منزل مسکونی خود مورد سوءقصد قرار گرفت و به جمع یاران گلگون کفن خویش پیوست.
 براساس گزارش‌های رسیده دکتر حسن آیت صبح دیروز هنگامی که به همراه دو محافظش از منزل خود واقع در خیابان 30 متری نارمک کوی افشار خارج می‌شد پس از سوار شدن بر اتومبیل خود از سوی سه سرنشین یک اتومبیل بنز شیری رنگ که از ساعت‌ها قبل در انتظار ایشان بودند مورد هدف ده‌‌ها گلوله قرار گرفت و در دم به شهادت رسید. تروریست‌ها نیز پس از این جنایت درحالی‌که از معرکه می‌گریختند تنها شخصی را که از دور شاهد قضیه بود زیر گرفته و به‌این‌ترتیب متواری شدند.
 در این حادثه همچنین محافظان دکتر حسن آیت که از ناحیه دست و کمر مجروح شده بودند به بیمارستان 17 شهریور انتقال یافتند. در این رابطه یکی از مجروحین سرپایی معالجه و دیگری بستری گردید. جسد دکتر آیت نیز به بیمارستان رویال انتقال یافت. گفته می‌شود که بیش از 50 گلوله به طرف اتومبیل شهید دکتر آیت و محافظانش شلیک شده است و به همین دلیل تمام نقاط اتومبیل سوراخ سوراخ شده است.
 شهید حسن آیت تنها کسی بود که جلوتر از همه پرده از چهره ضداسلامی بنی‌صدر و دارودسته اش برداشت و غائله‌ای که منافقین تحت عنوان «نوار آیت» به راه انداختند امروز حقانیت وی را به اثبات می‌رساند.
(روزنامه جمهوری اسلامی- 10/5/60)

 پیام آیت‌الله‌العظمی منتظری در رابطه با شهادت دکتر سید حسن آیت
بسمه تعالی
ریاست محترم مجلس شورای اسلامی جناب حجت‌الاسلام‌والمسلمین آقای هاشمی رفسنجانی و نمایندگان محترم دامت توفیقاتهم.
پس از سلام، ترور ناجوانمردانه آقای حسن آیت نماینده متعهد مردم شریف تهران به دست عمال ورشکسته آمریکا نشانه حساسیت و اهمیت مجلس شورای اسلامی، این سنگر قوی و استقلال خواهد بود، پس از پیروزی مردم بر جریان انحرافی و آمریکایی اخیر، شیطان بزرگ درصدد نابودی نظام جمهوری اسلامی و ارگان‌های قانونی و انقلابی آن و نیز انتقام از ملت از طریق تشدید و گسترش تروریسم کور می باشد. این حقیقت که با ترور اشخاص و شخصیت‌ها به روند اصولی و کلی انقلاب ضربه‌ای نمی‌خورد صحیح است ولی باید ارگان‌های مربوطه تأمین و حفاظت مراکز مهم و مسئولین امور را بیش از پیش تقویت نمایند و سعی کنند اطلاعات و راهنمایی‌های لازم و مؤثر در توجیه اشخاص و شخصیت‌ها را در اختیار آنان بگذارند.
 جبهه متحد ضدانقلاب هم بداند این ملت اگر می‌خواست تسلیم منطق ترور و ارعاب و زور بشود رژیم شاه معدوم با حمایتی که ابرقدرت‌ها از آن می‌کردند هنوز برجا مانده بود. آن‌ها می‌خواهند به خیال خود با این حرکت مذبوحانه از انسجام و تشکیل دولت جدید هماهنگ با ریاست جمهوری و ارگان‌های انقلابی و دولتی جلوگیری نمایند درحالی‌که قطعاً امت قهرمان ما قوی‌تر و آگاه‌تر از آن است که اعتنایی به این سنگ‌اندازی‌های تفاله‌های آمریکا بنماید.
 اینجانب ضمن تبریک و تسلیت شهادت پرافتخار این سرباز باوفای انقلاب مجلس شورای اسلامی و خانواده و بازماندگان محترمشان توفیق همگان را در حفظ دستاوردهای انقلاب و تحکیم نظام جمهوری اسلامی در پرتوی رهبری‌های حضرت امام مدظله و حفظ وحدت کلمه از خدای بزرگ مسئلت دارم.
السلام علیکم و رحمه الله و برکاته
حسینعلی منتظری
پیام شهید آیت‌الله دستغیب
جناب حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی رییس مجلس شورای اسلامی
بسمه‌تعالی
 بار دیگر دست جنایتکار آمریکای جهان‌خوار توسط مزدوران داخلیش یکی دیگر از چهره‌های تابناک، مبارز و فداکار و بااخلاص شهید دکتر حسن آیت نماینده مجلس شورای اسلامی را از ما گرفت. شهادت این شهید سعید را به امام امت و خانواده محترمشان و نمایندگان محترم مجلس و ملت اسلام تبریک و تسلیت عرض می‌کنم. دشمن بداند با ترور شخصیت‌ها و بمب‌گذاری و کشتار کودکان بی‌گناه خود را رسواتر و منفورتر ساخته و ملت عزیز را منسجم‌تر و آماده‌تر کرده و پیروزی نهایی برای ملت اسلام خواهد بود علو درجات شهیدان، پیروزی رزمندگان، عزت و سعادت ملت شریف و ذلت و نابودی دشمنان اسلام را از خداوند منان خواستارم.
سید عبدالحسین دستغیب

و انصافاً آیت مظلوم شهید شد
[سخنان حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی پس از شهادت دکتر سید حسن آیت در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی.]
 بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم- امروز جای مرحوم آیت، شهید دیگر مجلس در میان ما خالی است. با همه تأسفی که بر فقدان این عزیزان داریم امروز مجلس و نمایندگان مجلس مفهوم صحیح زندگی اسلامی را ارائه می‌دهند که «ان الحیوة عقیدة و جهاد»...
چهلم شهدای مجلس است که در دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی با انفجار بمب تروریزم شهید شدند. درست در آستانه چهلم، شهید آیت که کاملاً با آن گروه هماهنگ بود و شاید طبیعی بود که آن‌جا مثل دیگران شهید می‌شد بعد از انجام خدمات دیگری به آن‌ها پیوست و امروز ما جنازه شهید آیت را همراه با بزرگداشت چهلم آن عزیزانمان با هم ارج می‌گذاریم و تشییع می‌کنیم.
آیت انصافاً در تاریخ انقلاب ما مؤثر بود یعنی چهره مفیدی بود، قدر خدماتشان در مجلس خبرگان هر یک از آن‌ها اساسی بود، ولایت فقیه، فرماندهی کل قوا، حکومت خط خالص اسلامی و سپاه پاسداران را در قانون اساسی گنجاندن و خیلی چیزهای دیگر، این‌ها چیزهای کمی نیست که در تاریخ زندگی یک انسان به‌‌عنوان اثر بماند. در رسوا کردن ملی‌گرایی که در مقابل اسلام‌گرایی است، آقای آیت سهم بزرگی داشت و در شکستن بت بنی‌صدر سهیم بود و سهم بزرگی داشت و به همین جهت آیت را دست‌های زیادی در کار آمد تا بدنام کند و انصافاً آیت مظلوم شهید شد.
تاریخ انقلاب را و نهضت اخیر را خیلی خوب می‌دانست، خیلی خوب به کار می‌برد، در مجلس عنصر مفیدی بود، در بحث‌ها مطالب مفیدی می‌گفت، در بودجه سهم زیادی داشت. در آیین‌نامه مجلس زحمات زیادی کشید و حضورش در مجلس به‌‌عنوان یک نظر همیشه مفید و مؤثر بود. البته خونش هم تحقیقاً در تاریخ اسلام مؤثر است. دیروز مراکز مسئول کشور احساس کردند که آیت در میان مردم محبوب بوده، آن‌قدر تلفن و پیام خشم انگیز به ما رسید، مردم دیروز لحظه‌ای تلفن‌های مجلس و نخست‌وزیری و شهربانی و وزارت کشور و جاهایی را که من می‌دانم نگذاشتند این تلفن‌ها بیکار بماند، همه جا تلفن می‌کنند که اگر نمی‌توانید از نمایندگان ما دفاع کنید به ما اجازه بدهید که خودمان دفاع کنیم و بگذارید که ما این‌ها را حفظ کنیم و این چیزی است که مردم از ما می‌خواهند. شهربانی باید جواب بدهد به این خواست مردم. مردم به ما می‌گویند اگر شهربانی در منطقه‌هایی که نمایندگان مردم هستند و کلانتری در چندقدمی آن‌ها است نمی‌تواند خانه این‌ها را زیر نظر بگیرد و لااقل صبح موقع حرکت و شب موقع ورود به خانه این‌قدر قدرت ندارند که آن معبر را امن نگه دارد، پس این بودجه 5 میلیارد تومانی برای چیست؟
 مردم دیروز جداً از شهربانی خشمگین بودند و شهربانی مقصر است، ما نمی‌توانیم بپذیریم که شهربانی نمی‌تواند، در زمان رژیم سفاک پهلوی ما به اندازه‌ای که از شهربانی وحشت داشتیم از ساواک وحشت نداشتیم. پاسبان‌ها در زمانی که دوره پستشان نبود در لحظات بیکاریشان با لباس مبدل در همه خیابان‌ها و کوچه‌ها حضور داشتند و کوچک‌ترین حرکت ما را زیر نظر داشتند و پیش از آنکه به دست ساواک گرفتار شویم به دست عوامل شهربانی گرفتار می‌شدیم.
بنده در آن منطقه‌ای که زندگی می‌کردم کوچک‌ترین حرکتم را شهربانی به کلانتری گزارش داده و امروزه در پرونده‌ام در ساواک می‌بینم چه موقع در خانه هستم، چه موقع بیرون می روم، چه کسی مهمان می آید و حتی خصوصیات داخل خانه من را گزارش می‌داده است. امروز شهربانی بیکار است، البته ما خدماتی در مثلاً کشف هروئین و بعضی چیزها را می‌بینیم اما این‌ها کافی نیست. من اخطار می‌کنم به شهربانی که ازین به بعد ما نمی‌توانیم تحمل کنیم که 5 میلیارد تومان بودجه این کشور را بدهیم به شما و در کنار کلانتری یک نماینده مجلس را نماینده‌ای که یک میلیون و دویست هزار نفر از این مردم به او رأی داده‌اند چند ماشین او را به گلوله ببندند و از جلو ماشین کلانتری عبور بکند و شما آن را پیدا نکنید (تکبیر نمایندگان).
 البته معنای این حرف من این نیست که ما از شهادت می ترسیم، ما افتخار نمی‌خواهیم بکنیم. ما مطمئنیم که خون آیت به اندازه زندگی آیت اثر دارد، این را مطمئنیم یعنی تاریخ آیت، قبر آیت، اسم آیت، کتاب آیت و شهر آیت ازین به بعد الهام‌بخش و سازنده است، این واقعیتی است. یعنی این شهادت به زندگی 50 ساله آیت یک مفهوم دیگری داد. 50 سال زندگی را نقد کرد به‌‌عنوان سمبل راه خدا و این برای ما بسیار باارزش است. امروز هر شهری هر حوزه انتخابیه ای نماینده اش شهید بشود برای ده‌‌ها سال بیمه می شود. قبرش و خانه‌اش و فامیلش آن‌جا الهام‌بخش می‌شوند، ما این را می‌دانیم و مطمئنیم و آن‌جا مرکز تنفر می شود علیه نفاق و کفر، این از آثار این شهادت‌ها است و مجلس جای آن‌ها را پر می‌کند. امروز ما صندلی‌های خالی 72 تن از شهدای روزهای گذشته را پر می‌بینیم و فردا صندلی آیت را هم پر خواهیم دید.
جلسه 192- 10 مرداد ماه 1360 هجری شمسی

 بیانیه حزب جمهوری اسلامی در رابطه با شهادت دکتر سید حسن آیت
بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم
برادر مبارز دکتر سیدحسن آیت توسط عوامل مزدور دشمنان انقلاب اسلامی به شهادت رسید؛ برای کسانی که در راه خدای بزرگ آهنگ حرکت کرده‌اند شهادت وسیله‌ای است برای تقرب به ذات پاک الهی.
 شهید دکتر سیدحسن آیت عمری را در حرکت به سوی خداوند بزرگ گذرانید و سرانجام نیز به مقصود خود رسید.
 مبارزات چشمگیر برادر شهیدمان دکتر سید حسن آیت که مردی جوشیده از متن مردم و شریک درد و رنج و محرومیت آنان بود در راه افشای چهره واقعی منافقین و ماهیت ضدانقلابی خط گرایش به غرب واقعیتی است آشکار و عریان. دکتر آیت از نخستین روزهایی اوج‌گیری حرکات خط گرایش به غرب با هوشیاری اعلام داشت که سرانجام این خط چیست و اتحاد پلید نفاق و کفر چگونه در مقابل انقلاب اسلامی ایران موضع می‌گیرد و ملی‌گرایان چگونه برای حفظ مواضع خود، به دامن آمریکا می‌غلطند و دیدیم که تمام آن پیش‌بینی‌ها درست بود و نشانه دقت دید و وسعت نظر این رجال اسلامی بود. از سوی دیگر آمریکا نیز دشمنان خود را با دقت انتخاب کرده و هدف گلوله‌های جبهه متحد کفر و نفاق قرار می‌دهد.
 ما ضمن عرض تسلیت و تبریک این شهادت مقدس که افشاگر ماهیت پلید جبهه متحد نفاق و کفر است به حضور امام و امت شهیدپرورمان با خود او و سایر شهدای انقلاب اسلامی پیمان می‌بندیم که تا نفاق بر جهان حکومت می‌کند دست از مبارزه نکشیم.
 ضمناً امروز صبح ساعت 11 با شرکت در مراسم تشییع پیکر پاک او از مقابل مجلس شورای اسلامی یک‌بار دیگر با ارائه سند جنایت تازه آمریکا به تمام مستضعفین و آزادی ‌خواهان جهان شعار مرگ را سر می دهیم. پیروز باد انقلاب جهانی اسلام- حزب جمهوری اسلامی.

چه آیت است که یاران به یک نشان رفتند
پرندگان مهاجر سبک عنان رفتند                          به بال عشق از این تیره خاکدان رفتند
شبی به زاویه بانک رحیل در دادند                      سحر ز دایره هفت آسمان رفتند
نماز شام ز خون جبین وضو کردند                      به سجده ای دو فراتر ز ملک جان رفتند
پیام هاتف قدسی چه خاطر انگیز است              که عاشقانه شنیدند و پرفشان رفتند
مگر نسیم بهشت آمد از کرانه عشق                  که طایران بهشتی ز آشیان رفتند
خبر رسید که آیت برفتگان پیوست                 چه آیت است که یاران پیک نشان رفتند
ز ما به پیرمغان تهنیت که می زدگان                   قلندرانه به دیدار سرخوشان رفتند
به سوگ خویش نشینید ای هوی طلبان            که طالبان حق از مرز آب و نان رفتند
تو غمگنانه نشین بر مزار خویش حمید             که رهروان ره عشق شادمان رفتند
حمید سبزواری

ضمیمه شماره 1
نامه شهید آیت به شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی
بسم الله الرحمن الرحیم
انقلاب اسلامی ایران، به علت مجهز بودن به ایدئولوژی الهی و به سبب اتخاذ خط‌مشی تعرضی و تهاجمی با سرعت شگفت‌انگیز دشمن حیله‌گر و نیرومند را درهم کوبید و کلیه معادلات جهانی را برهم زد و قدرت‌های سیاسی بزرگ و کوچک را به تکاپو انداخت که برای مقابله با آثار سرنوشت‌ساز این انقلاب عظیم به چاره‌جویی پردازد. هم‌اکنون تاثیر انقلاب ایران در افغانستان، عربستان، شیخ‌نشین‌ها و امارات خلیج فارس، مصر، مراکش و سایر جاها به‌خوبی احساس می‌شود. خلق مسلمان و شجاع افغانستان، علیه نظام دیکتاتوری فاشیستی تره‌کی به پا خواسته است و با وجود برتری عظیمی که نیروهای دولتی از جهت تجهیزات جنگی و منابع مالی بر انقلابیون دارند انقلاب موفق شده است که ضربات کاری بر پیکر دشمن وارد سازد و اگر مداخله مستقیم و وسیع شوروی نبود تاکنون انقلاب پیروز شده بود.
 در سایر جاها نیز این تأثیرپذیری از انقلاب ایران به خوبی مشاهده می‌گردد و علائم و آثار اولیه قیام علیه نظام‌های فاسد و دست‌نشانده استعمار به چشم می‌خورد ولی به علت اتخاذ روش‌های محافظه‌کارانه، غیر قاطعانه، کوته‌بینانه و جاهلانه در بسیاری موارد مغرضانه و حتی خائنانه، از طرف بعضی از گروه‌ها و محافل، دشمنان گوناگون انقلاب اسلامی که براثر ضربات صاعقه آسایی انقلاب؛ دچار سرگیجه شده بودند و کاملاً مورد انتظار بود که به این زودی‌ها حالت عادی خود را بازنیابند، مجدداً به تجدید قوا پرداخته و به فکر تعرض و تجاوز و سرکوب انقلاب ایران افتاده‌اند. اوضاع کردستان، مازندران، بلوچستان و خوزستان، روش ضدانقلابی مطبوعات و اوضاع بسیار نامطلوب رادیو و تلویزیون از دلایل بارز این مدعا هستند.
درمورد کردستان، مطابق اخبار و اطلاعات متواتر و غیرقابل انکار، دست دولت‌های آمریکا، شوروی، اسرائیل، ترکیه و عراق به‌خوبی دیده می‌شود. طریق برخورد با این مشکل از طرف دولت، بسیار نادرست و خطرناک بوده است؛ این طریقه برخورد با مشکل، دشمنان انقلاب را در خوزستان، گرگان، بلوچستان، لرستان و بختیاری و بعضی نواحی دیگر تشویق خواهد کرد که دشواری‌های خطرناکی برای انقلاب اسلامی ایران به وجود آورند و دوستان را مأیوس و نگران و نامصمم خواهد ساخت و قشر عظیم ناپخته و بی‌هدف را به سوی دشمنان سوق خواهد داد. در کردستان کمونیست‌ها (فدائیان خلق و حزب توده و...) ساواکی‌ها، طرف‌داران نظام سابق و سایر عمال بیگانه، در کنار هم به‌منظور تجزیه کردستان و خاتمه دادن به انقلاب ایران، به توطئه پرداختند. مردم را تحریک کردند و به سوی پادگان‌ها روانه ساختند، رادیو و تلویزیون محلی را به تصرف خود درآوردند و به یاوه سرایی علیه جنبش اسلامی ایران پرداختند و ضد رهبر نهضت و به نفع مفسده‌جویانه بی‌شخصیت شعار دادند.
مقاومت قابل‌تقدیر پادگان سنندج و روش قاطع امام آنان را از نیل به مقصودشان بازداشت و نشان داد که انقلاب، ماجراجویی و تجزیه‌طلبی را تحمل نخواهد کرد؛ ولی طرز برخورد دولت با مشکل و قسمت‌هایی از نطق یکی از اعضای هیئت اعزامی، موجبات دلسردی دوستان و در راس آن‌ها ارتش و تجری دشمنان و در رأس آنان بعضی از افراد بی‌شخصیت را فراهم آورد و همان‌طورکه پیش‌بینی می‌شد، ماجراهای گنبد و ترکمن را به وجود آورد. در این مورد هم ساواک و طرف‌داران نظام سابق در کنار کمونیست‌ها قرار گرفتند و باز هم روش دولت و بعضی محافل متزلزل غیر قاطع و خطرناک بود در آن‌جا طبق اطلاعات غیر قابل انکار، عدم همکاری و کارشکنی بعضی از قوای دولتی سبب کشته و اسیر شدن بسیاری از پاسداران انقلاب شده است و پیش‌بینی می‌شود که براثر این رویه نامعقول، همین وضع در دو منطقه بسیار حساس بلوچستان و خوزستان نیز تکرار گردد. این ممکن است عواقب و آثار غیر قابل جبران پیش آورد تنها دلیلی که برای اتخاذ این روش‌های نامطلوب ارائه می‌شود نزدیک شدن موعد رفراندوم بود که دشمن می‌خواست به هر ترتیب شده از انجام صحیح و موفقیت آن جلوگیری به عمل آورد. اگر این دلیل تا حدودی رفتار دولت را در این مورد موجه جلوه‌گر می‌ساخت ولی سیاست ناهماهنگ، متضاد و غیر فعال دولت را در مسائل خارجی به‌ویژه فلسطین به‌هیچ‌وجه نمی‌توان توجیه کرد. اگر دولت سیاست کوبنده‌ای در این مورد اتخاذ می‌کرد و اگر رادیو و تلویزیون هر شب ساعاتی را به انقلاب فلسطین و سایر انقلاب‌های اسلامی و جهانی اختصاص می‌داد نه‌تنها انگیزه‌هایی برای تحرک شورانگیز ملت به وجود می آورد، بلکه سبب جلب توجه و محبت ملل عرب نسبت به انقلاب ایران می‌گشت و این امر موجب می‌شد که دولت‌هایی نظیر عراق ناچار گردند، دست از توطئه و تحریک علیه ایران برداشته و از پناه دادن و کمک کردن به سران فراری ارتش و سایر عوامل و سردمداران نظام طاغوتی جبراً خودداری ورزند و اکنون طبق اطلاع، تیمسار اویسی، در مرز ترکیه و ایران و چندین ژنرال، در مرز عراق و ایران به توطئه و دسیسه مشغولند. دولت باید قاطعانه و از موضع قدرت، استرداد این‌گونه افراد را بخواهد و این امری کاملاً عملی است. زیرا علاوه بر وضع متشنج این دو کشور دولت وسایل لازم را برای فشار آوردن بر این دو دولت در دست دارد.
 حملات رییس دولت و سایر عوامل وابسته و غیروابسته دولت به امام از امور نابخشودنی دیگر است. می‌دانیم که رمز پیروزی شگفت انگیز ملت ایران وحدت کلمه مردم و تایید یکپارچه و همه‌جانبه آنان نسبت به امام خمینی بود که با وجود عدم وجود یک تشکیلات سرتاسری و وسیع، عملاً چنان رفتار می‌شد که از توانایی بزرگ‌ترین سازمان‌ها نیز خارج بود. اکنون نیز رمز اساسی دوام پیروزی، با وجود ازهم‌پاشیدگی نسبی کلیه قوای نظامی و انتظامی و اطلاعاتی، همان مقبولیت عام امام است و کسانی که به نحوی از انحنا به امام حمله می‌کنند و می‌خواهند او را منزوی ساخته و از اثر بیندازند، دانسته یا ندانسته، به انقلاب ضربه می‌زنند؛ گرچه با توجه به قرائن و شواهد و مدارک موجود، اکثر حملات حساب‌شده و سازمان‌یافته است و متأسفانه کاری را که سخت‌ترین و گستاخ‌ترین مخالفان جرأت انجام آن را نداشتند، رئیس دولت با سخنرانی‌های بی روح، یأس انگیز، امید برباد بده، و ضدانقلابی خود، سرود یاد مستان داد و در این‌مورد فتح باب کرد و تلاش نمود که با متوجه ساختن کلیه حملات و انتقادات در داخل و خارج کشور به سوی امام جای پای خود را محکم سازد و انقلاب را از اثر بیندازد. حربه بزرگ دولت در این مورد آنست که کوشش می‌کند وانمود سازد در مملکت قحط‌الرجال است و افرادی وجود ندارد که بتوانند مملکت را اداره کنند، درحالی‌که این‌طور نیست، و به گفته امام کسانی که می‌توانند حکومت را ساقط سازند، خود می‌توانند حکومت کنند. مردم و هزاران دکتر و مهندس و روحانی و متخصص که علی‌رغم همین عده‌ای که دم از قانون اساسی می‌زدند و در بحبوحه مبارزه به اصطلاح خود سلطنت را رد نمی‌کردند توانستند نظام طاغوتی دوهزار و پانصدساله را ساقط کنند؛ به‌خوبی از عهده اداره مملکت و حفظ انقلاب برمی‌آیند. حزب جمهوری اسلامی؛ باید با اعلام آمادگی خود به رهبر انقلاب، برای اداره مملکت، این حربه استعمارگران، فرصت‌طلبان، جاه‌طلبان، کوته‌بینانه و مخالفان انقلاب را خنثی کند.
 اکنون که این سطور نوشته می شود مراجعه به آراء عمومی پایان یافته است و ملت با اکثریت کوبنده ای، جمهوری اسلامی را تأیید نموده‌اند و مخالفان با وجود تحریم ظاهری رفراندوم، نه‌تنها در رفراندوم شرکت کردند، حتی مطابق مدارک موجود به تقلب نیز دست زدند و بعضی از آنان چندین رای دادند ولی آراء ناچیز آنان در مخالفت با جمهوری اسلامی و شرکت بی‌سابقه و تایید اکثریت قریب به‌اتفاق مردم نسبت جمهوری اسلامی، دمیدن روح جدیدی نسبت به قوای انقلابی و ضربت خرد کننده‌ای نسبت به نیروهای ضدانقلابی محسوب می‌گردد که باید حداکثر بهره‌برداری نسبت به آن بشود. با توجه به مطالبی که نوشته شد و مطالب مستند و بسیار مفصل‌تری که بعداً نوشته خواهد شد، خط مشی ذیل برای حزب جمهوری اسلامی پیشنهاد می‌گردد:
1- اتخاذ سیاست تهاجمی و تعرضی به مفهوم اسلام و انقلابی آن، در کلیه زمینه‌های داخلی و خارجی.
2- آماده ساختن حزب برای در دست گرفتن قدرت و مطلع ساختن امام از این آمادگی.
3- بدل ساختن ایران به پایگاه انقلاب جهانی. در مرحله اول پایگاه انقلاب اسلامی حزب قبل از در دست گرفتن قدرت رسمی و سیاسی، باید گام‌های عملی را در این مورد بردارد و وسایل ارتباط با گروه‌ها و احزاب انقلابی جهان و جوامع اسلامی را ایجاد نماید.
4- اتخاذ روش محکم و قاطع در جهت انقلاب فلسطین و سرکوبی صهیونیزم و مخالفت صریح و روشن با هرگونه مذاکره و مصالحه با اسرائیل و قطع رابطه با مصر.
5- اتخاذ روش محکم در برابر ضدانقلاب، چه راست و چه چپ، چه سران و کارگردانان رژیم سابق و چه افراد و گروه‌هایی که آشکار و پنهان به دسیسه و توطئه ضدانقلاب مشغولند.
در مورد کارگردانان نظام سابق، هیچ فرقی بین اعضای رسمی ساواک و سران رژیم و مثلاً گردانندگان روزنامه‌ها و جراید نیست. اشخاصی مانند محمدعلی صفری، عباس شاهنده، مهندس والا، علی‌اکبر صفی‌پور، فرهاد مسعودی، مصباح‌زاده، ایرانی و غیره جرمشان به‌مراتب از نصیری و ناجی و امین افشار و نظایر آنان سنگین‌تر است. بنابراین هرچه زودتر باید این جراید ملی اعلام گردند و گردانندگان آنان برای مجازات به دادگاه تحویل شوند و در مورد افراد انقلابی نما امثال متین دفتری، عزالدین حسینی، فدائیان خلق؛ که اکثراً مطابق مدارک موجود با دستگاه سابق همکاری داشته‌اند، نیز باید شدت عمل به خرج داد و درصورتی‌که فعالیت‌های آنان خارج از چهارچوب مشروع و قانونی بود، به‌‌عنوان قیام علیه حکومت شدیداً مجازات گردند. درمورد اعضای ساواک و بعضی سردمداران رژیم گذشته که جرائم آنان در حد اعلام نیست، باید تکلیف آنان روشن گردد و در مورد آن عده از آنان که اگر آزاد باشند تولید زحمت می‌کنند، باید به اردوگاه‌های کار اعزام گردند.
 قابل ذکر است که روش دولت در این موارد تاکنون بسیار نامطلوب بوده است. رئیس دولت گاهی خود را از اعدام ها بی‌خبر و نتیجتاً مخالف آن قلمداد می کند. گاهی محاکمان را رسوایی آور و شبه محاکمات دوران استبداد جلوه می دهد؛ زمانی طلب عفو عمومی برای جنایتکاران می‌نماید و با تمام امکانات خود را خود در راه محاکمات و مجازات بزرگ‌ترین جنایتکاران تاریخ سنگ می‌اندازد و با این اعمال خود وضعی را به وجود آورده است که اعمال رژیم سابق در زندان و خارج از زندان با راحتی خیال و توطئه می‌پردازند و پاسداران انقلاب را به قتل می‌رسانند، به نحوی که انقلاب در خطر جدی قرار گرفته است و در این مورد حزب نباید هیچ‌گونه اغماض و ملاحظه‌ای از خود نشان دهد و باید صراحتاً محاکمه و مجازات سریع و شدید جنایت‌کاران را بخواهد.
6- اتخاذ سیاست مستقل، مبتنی بر عدم تعهد نسبت به دسته‌بندی‌ها و قدرت‌های موجود جهان و ایجاد جریان و قطب جدیدی در سیاست جهان قطبی که در جهت رهایی همه مستضعفین در سرتاسر دنیا و ایجاد حکومت واحد جهانی قدم بردارد.
7- بازسازی و تصفیه ارتش و قوای انتظامی و ایجاد نظم و انضباط اسلامی در آن؛ تصمیمات غلط وزیر دفاع سابق و دولت، اظهارات تحقیرآمیز بعضی افراد از پشت رادیو تلویزیون نسبت به ارتش و نیروهای مسلح و رفتار توهین‌آمیز بعضی از پاسداران انقلاب، تبلیغات شدید گروه‌های موسوم به چپ و اعمال دستگاه سابق و بعضی علل و عوامل دیگر، ارتش و قوای مسلح را تقریباً متلاشی ساخته است. باید امام توصیه کرد که مشمولین وظیفه را به خدمت فراخواند و از آنان بخواهد که شدیداً انضباط را رعایت نمایند. پاسداران انقلاب، پادگان‌ها را به‌تدریج به ارتش بسپارند و خود به کارهای لازم دیگر بپردازند. به وسیله رادیو تلویزیون و سایر وسایل از نیروهای مسلح دل‌جویی گردد و در تشکیل و توسعه سپاهیان پاسدار انقلاب در سرتاسر کشور تسریع به عمل آید.
8- باید گام‌های مقدماتی و سریع در جهت منافع کارگران کشاورزان و سایر مستضعفین و محرومان برداشته شود. اموال غارتگران و ثروت های عمومی به نفع جامعه، مصادره گردد و در راه تعدیل ثروت اقدامات سریع به عمل آید.
9- باید کوشش به عمل آید که تصویب قانون اساسی به وسیله مراجعه به آرای عمومی انجام گیرد، نه به وسیله مجلس مؤسسان؛ که هم طولانی خواهد شد و هم دردسرهای فراوان به دنبال خواهد داشت.
10- باید عمال نظام سابق فرصت‌طلبان و منافقان که در صفوف ملت و در کمیته‌ها و ادارات رسوخ کرده‌اند شناخته‌شده و طرد گردند.

ضمیمه شماره 2
قسمت‌هایی از سخنان شهید آیت در مجلس خبرگان
توضیح: به خاطر داریم که هنگام انتخاب نخست‌وزیر در زمان ریاست جمهوری بنی‌صدر معزول، جناح خط امام چه خون دل خوردند! همچنین شهید رجایی هنگام انتخاب وزرای کابینه‌اش از طرف بنی‌صدر، با چه کارشکنی‌ها و مخالفت‌هایی که مواجه نشد، زیرا که بنی‌صدر ظاهراً حربه ای قانونی نیز در دست داشت، با توجه به این مسئله، پیشنهادات شهید آیت را در مورد اصول  97 و 107 که در مجلس خبرگان مطرح بوده مطالعه فرمایید.
* اصل 97- پیشنهادی در مجلس خبرگان: رییس جمهور فردی را برای نخست‌وزیری نامزد می‌کند و پس از کسب رأی تمایل مجلس شورای ملی حکم نخست‌وزیری برای او صادر می‌نماید. (اصل یک‌صد و بیست و چهارم قانون اساسی)
- نایب‌رئیس: بفرمایید صحبت کنید.
- آیت: بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم، درمورد این اصل توجه بفرمایید که ما در دنیا چند نوع نظام داریم؛ یک نوع نظامی هست که اصطلاحاً به آن می‌گویند «تفکیک مطلق» مثل نظام آمریکا که رئیس جمهور خودش وزرا را انتخاب می‌کند و مجلس نمی‌تواند آن‌ها را برکنار کند و قانوناً هیچ مشورتی هم لازم نیست با مجلس بکند و یک نوع تفکیک نسبی است و آن بدین صورت است که رییس جمهور با مجلس مشورت می‌کند و رأی تمایل مجلس را می‌خواهد و حتی قانون می‌تواند به مجلس پیشنهاد کند و یا وزرا در مجلس شرکت می‌کنند و سایر تشریفات: در تفکیک مطلق چون خود رئیس جمهور وزارت را انتخاب می‌کند و مجلس حق برکناری وزارت را ندارد تضاد و اختلافی پیش نمی‌آید. اما در جایی که با مجلس باید مشورت بشود رسم چنین است که اگر حزبی اکثریت داشت رییس جمهور یا پادشاه به ناچار و بدون چون و چرا رهبر حزب اکثریت را به نخست‌وزیری منصوب می کند چون بالطبع آن نخست‌وزیر در مجلس اکثریت دارد.
 اگر غیر از این باشد رئیس جمهور ممکن است یک فردی را که در مجلس اکثریت ندارد انتخاب بکند و از اول تا آخر تضاد ایجاد می‌شود. مثلاً فرض کنید اگر در آمریکا این‌طور بود یعنی آقای کارتر که از حزب دموکرات است در مجلس حزب جمهوری‌خواه اکثریت داشت، خوب اینجا اشکال پیش می آید، کارتر می‌خواهد از حزب خودش نامزد بکند و مجلس هم به او رأی تمایل و اعتماد نمی‌دهد.
 اصولاً رأی تمایل برای این به وجود آمده است که رئیس جمهور یا پادشاه کسی را انتخاب نکند که بعد مورد قبول مجلس قرار نگیرد. بنابراین قبل از این‌که رییس جمهور کسی را برای نخست‌وزیری نامزد بکند باید رأی تمایل از مجلس بخواهد؛ یعنی از مجلس استفسار کند که شما چه کسی را می‌خواهید؟ و مجلس روی زید یا عمر نظر می‌دهد و رئیس جمهور هم فرمان انتصاب همان شخص را صادر می‌کند. در تمام کشورهایی که تفکیک نسبی است به این صورت عمل می شود وگرنه در موردی که رئیس جمهور از یک حزب باشد و اکثریت مجلس دست حزب دیگری باشد تضاد به وجود می آید چون نخست‌وزیر در مقابل مجلس مسئول است و مجلس به او رای اعتماد می‌دهد و مجلس می‌تواند او را استیضاح کند.
 از این جهت من می‌خواهم این اصل به این صورت معکوس بشود که رئیس جمهور پس از کسب تمایل مجلس فردی را که مجلس به او رأی تمایل داده است به نخست‌وزیری منصوب کند.
* اصل 107- پیشنهادی در مجلس خبرگان- وزرا به پیشنهاد نخست وزیر و به تصویب رییس جمهور معین و برای گرفتن رأی اعتماد به مجلس معرفی می شوند. مسئولیت اداره امور کشور به عهده هیات وزیران است- (این اصل با تغییراتی به صورت اصل 133 قانون اساسی درآمده است)
- نایب رئیس: آقای آیت به‌‌عنوان مخالف صحبت می‌کنند بفرمایید.
- آیت: در مورد این اصل با وجود این‌که به علت رسوبات ذهنی که از 2500 سال نظام شاهنشاهی در ذهن ما مانده و رئیس جمهور را یک غول در نظرمان مجسم می‌کنیم و این چند روز هم می‌بینیم که چندنفری صدای رئیس جمهور را بلند کرده‌اند و جو برای تصویب این اصل آماده است، معهذا من مخالفم، برای این‌که نخست‌وزیر است که با وزرا کار می‌کند و با وزرا جلسه تشکیل می دهد، رییس جمهور گاه‌گاه می‌تواند جلسه را بر حضور خودش تشکیل بدهد و حتی حق رای هم ندارد، معهذا ما می‌گوییم با تصویب رئیس جمهور، نخست‌وزیر باید وزرا را تعیین بکند و حال این‌که نخست وزیر باید کسانی را تعیین بکند که با او هماهنگ باشند نه با رییس جمهور و به خصوص که نخست‌وزیر در مورد وزرا و رأی اعتماد با مجلس سر و کار دارد و باز رأی تمایل مجلس می‌گیرد. این است که وزرا را باید طوری انتخاب بکند که مجلس هم به او نظر موافق بدهد نه این‌که رئیس جمهور به او نظر موافق بدهد.
 من معتقدم که خود نخست‌وزیر بتواند رأساً وزرایش را انتخاب بکند و احتیاج به تصویب رییس جمهور نداشته باشد.

 سخنان شهید آیت پیرامون اصل ولایت فقیه و اتکا به آراء عمومی (اصل 5 و 6) در قانون اساسی:
- آیت: بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم- ولایت امر به عهده کسی است که به آن صفات از طرف اکثریت مردم پذیرفته شده باشد، یعنی آراء مردم،... مفهوم حاکمیت ملت، مفهوم آراء مردم، این نیست که آراء مردم بتواند هر کاری را انجام بدهد. اگر مردم به اتفاق رأی دادند که فلان شخص باید برده باشد چنین رایی معتبر نیست، زیرا این استبداد اکثریت است، زیرا بسیاری از حقوق افراد اصولاً سلب شدنی نیست یعنی خود انسان هم از خودش نمی‌تواند آن حقوق را سلب کند، چه برسد اکثریت مردم. در خیلی موارد می‌بینیم این تلاش می‌شود که آراء عموم را مغایر با اصول ولایت فقیه بدانند. فقیه شخص به خصوصی نیست، این‌ها صفات است، عیناً مثل اینست که بگوییم رئیس جمهور باید ایرانی باشد و شما بگویید که حاکمیت ملی را زیر پا گذاشته ایم نه، این یک اصل است آن فقیه، آن شخصی که باید امامت، امت و ولایت امر که حدود اختیاراتش را هم قانون معین می‌کند داشته باشد بالطبع با اکثریت آراء مردم انتخاب می شود.
 ما در اصلی که من از اسمش را ولایت فقیه می‌گذارم، گفتیم ملاک اکثریت آراء مردم است در اینجا هم می‌گوییم شورا را هم باز با آراء مردم انتخاب می کنیم، پس اصل 5 که ایشان آن را مغایر آراء مردم دانستند درحقیقت یک تأکیدی است بر اهمیت آراء مردم. اگر ما گفته بودیم فلان شخص معین، ولایت دارد بر مردم و نسلا بعداً نسل هست، بله صحبت ایشان درست بود ولی، ولیّ امر را در هر حال خود مردم تشخیص می‌دهند و قیود و شرایط هم برای چنین شخصی، قید و شرطی است که بر تمام دنیا برای رئیس‌جمهور و نماینده مجلس و هرکس که می‌خواهد این شغل را احراز بکند ما قائل می‌شویم مردم هیچوقت نمی‌توانند رأی بدهند که ما یک نفر دیوانه را رییس جمهور بکنیم و حاکممان باشد یعنی آراء مردم در همه جا معتبر نیست و این را محدود کرده‌ایم و حدش را هم در تمام دنیا هست، من می خواستم همین موضوع را عرض کنم.
* اصل 122 پیشنهادی در مجلس خبرگان: عبور نیروی نظامی خارجی از کشور یا اقامت موقت آن‌ها ممنوع است مگر در مواقع ضرورت از جهت حفظ مصالح کشور آن هم با تصویب سه‌چهارم کل نمایندگان مجلس شورای ملی و فرماندهی کل قوا.
- نایب رئیس: آقای دکتر آیت بفرمایید.
- دکتر آیت: بعضی اوقات اینجا صحبت‌هایی می‌شود که جنبه شعاری دارد و غیرواقع بینانه است. ما در دنیا هستیم و نمی‌توانیم دور کشورمان دیوار بکشیم و من یک مورد ساده عرض کنم که اگر شاه این قانون را داشت خیلی به نفع اسرائیل بود، موقعی که می‌خواست به سوریه و مصر کمک شود و هواپیماهای شوروی بنا بود از ایران عبور کنند و کمک بکنند حالا زمینی و هوایی فرقی نمی‌کند و به علل خاص جهانی شاه ناچار شد اجازه بدهد. البته وزیر خارجه آن موقع هم میرفندرسکی را به خاطر همین مسئله برکنار کرد. ممکن است شوروی یا کشورهای دیگر به خاطر کمک به برادران مسلمانمان بخواهند از اینجا عبور کنند و ما نباید دست آن‌ها را ببندیم و اشغال هم با اجازه عبور، از زمین تا آسمان فرق دارد. اشغال یک چیزی است به زور همان‌طورکه اسرائیل سرزمین‌های عربی را اشغال کرده است اما اگر عبور یک وقتی مطابق مصالح مسلمین باشد و آن هم خواه‌ناخواه با مجلس اسلامی است و با تصویب سه چهارم نمایندگان است پس دستمان را نبندیم چون اگر این اصل را ننویسیم راه بازتر خواهد بود و بهانه‌ای هم به دست دشمن نخواهیم داد. ما در اینجا یک قانون اساسی می‌نویسیم که بهترین قانون اساسی است و مملکت را تمام و کمال مستقل می کند.

ص 32: ضمیمه شماره 3
متن کامل دو نوار
...

نظر خود را ارسال کنید