زندگینامه شهید حجت‌الاسلام محمد منتظری (نماینده مردم نجف‌آباد - استان اصفهان)
محل تولد: نجف آباد
سن در هنگام شهادت: 37 سال
تحصیلات: علوم حوزوی، مقطع ابتدایی
تخصص: خارج فقه و اصول
سوابق مبارزاتی: آغاز مبارزه به رهبری حضرت امام خمینی (ره) در سال 1341، پخش اعلامیه‌های حضرت امام راحل، تحمل شکنجه‌های شدید روحی و بدنی، دستگیری و تحمل زندان‌های مخوف رژیم پهلوی، سخنرانی در جلسات مختلف مذهبی و مبارزاتی، مبارزه با گروهک‌های خودفروخته منافقین، ضدانقلاب و لیبرال‌ها و در رأس آنان بنی صدر، رجوی و قاسملو.
کارهای تشکیلاتی: کادرسازی و تشکیل نیروهای مبارز اسلامی، همکاری با حزب ملل اسلامی و نهضت آزادی در قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، همکاری با سازمان‌های آزادی‌بخش اسلامی در کشورهای مختلف
مسئولیت‌ها: فعالیت در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، سرپرستی نشریه الشهید، نماینده مردم نجف‌آباد در مجلس شورای اسلامی.
آثار علمی: راه‌اندازی مجله عربی زبان «الشهید» و توزیع آن در کشورهای منطقه
تولد تا جوانی
محمد منتظری(*) در سال 1323 هجری شمسی در نجف‌آباد اصفهان متولد شد. در 6 سالگی در زادگاهش به مدرسه رفت و حدود سه سال تحصیل کرد. پس از آن طی سه سال در یک کارگاه فلزی مشغول به کار شد. او در حین تحصیل مقطع ابتدایی و تلمذ در حوزه، همچنین به کار کشاورزی نیز مشغول بود.
(*پاورقی: لازم به توضیح است اگرچه محمد منتظری در بازجویی های ساواک نام خود را محمد ذکر کرد ولی در پرونده های ساواک نام او محمدعلی نوشته شده است.)
در سال 1337 وقتی 14 ساله بود، تحصیلات منسجم خود را برای فراگیری معارف اسلامی در حوزه علمیه قم آغاز کرد. او سپس به مدرسه حجتیه رفت و دوره اول تحصیلات دینی را به پایان رساند. در قم از محضر درس حضرت امام خمینی (ره) استفاده کرد و علاوه بر ایشان در کلاس درس آیت الله داماد، مرحوم آیت الله مشکینی و آیت الله جنتی نیز حاضر شد.
او تحصیلات حوزوی را تا سطح خارج فقه و اصول فراگرفت و ظاهراً به دلیل ورود به صحنه مبارزه علیه رژیم پهلوی از ادامه آن بازماند.
محمد منتظری در زمینه حکومت و اقتصاد اسلامی مطالعات زیادی انجام داد و نسبت به این دو مبحث علاقه خاصی داشت، چنان که موضوع نخستین درسش برای طلاب در تابستان 1348 هجری شمسی حکومت اسلامی بود و درس اقتصاد اسلامی را نیز در سال 1349 تا بهار 1350 تدریس کرد. او در مقابل کفار و منافقین سخت‌گیر و در میان مؤمنان و محرومان پرمحبت و متواضع بود.
جدیت در کار ویژگی بارز شهید منتظری
محمد هر کار را شدنی می‌دانست و بسیار جدی بود و با هر مسئله‌ای با جدیت برخورد می‌کرد. همیشه بر جدی بودن افراد در عمل اصرار و سفارش می‌کرد و می‌گفت: «اگر خواستید شوخی هم بکنید، جدی باشید»(*)
(*پاورقی: مصطفی ایزدی، یادنامه شهید محمد منتظری، انتشارات و تبلیغات فرهنگ انقلاب اسلامی، تهران 1361، چاپ اول، ص 281.)
در حوزه علمیه بسیار تلاش می‌کرد و حدود 6 سال مداوم زحمت کشید و شایستگی و لیاقت خود را به همه نشان داد. گفته‌اند درس‌هایی که دیگران طی دو سال طی می‌کردند، محمد آن ها را در طول 6 تا 7 ماه به خوبی فرا می‌گرفت.
در مبارزه علیه طاغوت نیز بسیار جدی بود و تلاش فوق‌العاده‌ای از خود بروز داد. ساواک در یکی از گزارش‌های خود درباره شهید محمد منتظری چنین اظهار نموده است که «متهم فردی است جوان و از نظر تعلیمات دینی دارای تعصب شدیدی است...» (*پاورقی: همان ص 282)
شهید محمد منتظری در سال 1348 پس از رهایی از زندان با این که از او تعهد گرفته بودند به حوزه علمیه نرود، چون مسیر را شناخته و عزم خود را جزم کرده بود راهی حوزه علمیه قم شد و به تدریس اقتصاد اسلامی پرداخت.
شهید منتظری و آغاز مبارزه
در سال 1341، رژیم پهلوی لایحه انجمن‌های ولایتی و ایالتی را با هدف محو کردن دین از صحنه زندگی مردم مطرح کرد در این موقعیت بود که حضرت امام خمینی (ره)، رسالت خود را آغاز کرد.
محمد منتظری که خود را مرید امام‌خمینی می‌دید به تبعیت از ایشان در سن 18 سالگی وارد صحنه مبارزه علیه رژیم ضد دین پهلوی شد. خود وی درباره شروع فعالیت‌های مبارزاتی چنین می‌گوید: «در اولین سال مبارزه از نوشتن اعلامیه‌ها شروع کردم، بعد به مسائل تشکیلاتی و ساختن افرادی برای مبارزه پرداختم».(*)
(*پاورقی: ایزدی، همان، ص 294)
در جریان قیام 15 خرداد سال 1342 محمد منتظری با دستگاه کپی دست‌ساز اعلامیه‌های ضد حکومتی را تکثیر و با وجود محدودیت‌های شدید امنیتی آن‌ها را توزیع می‌کرد. ساواک در گزارش شماره 23064/20 ه مورخ 25/7/46 چنین آورده است:
«محمد منتظری که فعلاً زندانی می باشد قبل از دستگیری به یکی از دوستانش گفته بود من خودم ماشین پلی‌کپی در نجف‌آباد اصفهان دارم و اعلامیه‌های {امام} خمینی را با آن تکثیر و توزیع می‌نمایم.»(*)
(*پاورقی: یاران امام به روایت اسناد ساواک، شهید محمد منتظری، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، پائیز 1385، ص 8)
وی در اردیبهشت سال 1344 که مصادف با ایام محرم الحرام بود به امید آنکه محلی برای تبلیغ پیدا کند به تهران رفت و در جلسات تبلیغ مرحوم آیت الله فلسفی (ره) شرکت کرد. در تاریخ 20/2/1344 مرحوم آقای فلسفی در روضه دالان امین الملک منبر رفته بود، پس از پایان سخنرانی وی محمد منتظری با صدایی رسا فریاد زد:
«خدایا تو را به روز عاشورا و این مصیبت عظما، دست‌های ناپاکی را که دستور قطع دست آیت الله خمینی را داده‌اند برای همیشه محو و نابود کن.» مردم با شنیدن نام امام صلوات می‌فرستند. (*پاورقی: ایزدی، همان، ص 294)
در همان مجلس شهید منتظری دستگیر و به اتهام ایجاد اخلال در نظم و تحریک مردم بازداشت موقت می‌شود. اولین حبس وی چندان طول نکشید و به سبب اینکه فاقد پیشینه کیفری و عضویت در احزاب و تشکل‌های سیاسی بود خیلی زود از چنگال رژیم آزاد شد. این روحانی جوان و مبارز پس از آزادی فعالیت‌های خود را دوباره از پیش گرفت و در نخستین روز از سال 1345 ساعت 30/5 بامداد به هنگام پخش اعلامیه در حرم مطهر حضرت معصومه (س) دستگیر شد.
محمد منتظری در شکایتی که به مراجع قضایی نوشت دستگیر شدنش را چنین بیان کرد: «اینجانب را به جرم دین‌داری در تاریخ 1/1/1345 بازداشت و بعد از 3 روز تحویل زندان قزل قلعه دادند.»(*)
(*پاورقی: آرشیو اسناد مرکز اسناد انقلاب اسلامی، کد پرونده: 3/0207)
در زندان قزل قلعه بیش از 10 جلسه از وی بازجویی کردند. این بازجویی‌ها با شکنجه‌های روحی و جسمی فراوان همراه بود. نخستین جلسه بازجویی محمد منتظری 9 ساعت طول کشید بطوری که اثرات شکنجه های اولین جلسه تا یک ماه بعد در بدن او باقی ماند. جلسه بعدی بازجویی دو ساعت به طول انجامید در این جلسه مرتب با سیلی به سر و صورت محمد منتظری زدند. آزارهای جسمانی در این جلسه فقط به سیلی محدود نماند و بر اثر شکنجه‌های دیگر بی‌هوش شد و براثر آن مدتی پاهایش حرکت خود را از دست داد. مقاومت محمد منتظری در برابر شکنجه‌ها برای همه شگفت آور بود.
پس از پایان دوران بازجویی، محمد منتظری به سه سال زندان محکوم شد. او در داخل زندان نیز دست از فعالیت نکشید؛ به ابتکار وی گروهی از زندانیان سیاسی نامه‌ای به کمیته دفاع از حقوق زندانیان سیاسی نوشتند و طی آن از وضع نامطلوب زندانیان در زمینه‌های مختلف مانند: غذا، بهداشت، جیره غذایی، ملاقات‌ها، اسکان و پرونده‌سازی‌های بی‌دلیل شکایت کردند.(*)
(*پاورقی: حمید روحانی، نهضت امام خمینی، قم، دفتر انتشارات، 1361 چاپ یازدهم ج دوم ص 297- 296)
محمد منتظری از فرصتی که در زندان برای او فراهم شد، خیلی خوب استفاده کرد و به مطالعه قرآن، حدیث، تفسیر و زبان انگلیسی پرداخت.
او در زندان و تحت شدیدترین شکنجه‌ها از مرام انقلابی خود دست برنداشت به‌طوری‌که درباره انقلاب شاه و مردم با صراحت گفته بود: چون مقلد آیت‌الله امام خمینی است، لذا نظر او نظر آیت الله خمینی است.(*)
(*پاورقی: یاران امام، شهید محمد منتظری، ص یازده)
محمد منتظری در اواخر سال 1347 آزاد شد و بر اثر تجربیات مبارزاتی که در زندان به دست آورد دوره جدیدی از فعالیت‌های خود را آغاز کرد اگرچه ساواک به او گفته بود که حق اقامت در قم را ندارد اما بلافاصله بعد از آزادی به قم رفت و فعالیت‌های خود را آغاز کرد.
او در زندان به این نتیجه رسید که باید به جای کار فردی کار تشکیلاتی و سازمان یافته انجام دهد، بنابراین به شناسایی و ارزیابی اشخاص پرداخت و به منظور عضوگیری تشکیلاتی و کادرسازی به تلاش عظیم دست زد. محمد منتظری در قم و نجف‌آباد دروسی را در زمینه‌های مختلف علوم اسلامی برای طلاب برگزار کرد. چنان که اشاره شد در سال‌های بین 1348 تا 1350 درس حکومت و اقتصاد اسلامی را به طلاب جوان می‌آموخت.
او در سال‌های 1348 و 1349 در نجف‌آباد گروهی از جوانان فعال را به دور خود جمع کرد و کتابخانه‌ای سیار به وجود آورد. علاوه بر این جلسات متعددی را برای روشن نمودن افکار طلاب جوان نجف‌آباد برپا کرد.
ازجمله اقداماتی که شهید محمد منتظری پس از آزادی انجام داد، افشاگری علیه مفاسد اقتصادی رژیم پهلوی بود. در سال 1348 او علیه شرکت‌های آمریکایی که در ایران سرمایه‌گذاری کرده بودند، افشاگری‌های انجام داد. (*)
(*پاورقی: نک، علی، ربانی خلخالی، شهدای روحانیت شیعه در یک صد سال اخیر، مکتب الحسین (ع)، قم؛ 1402 (ه.ق)، چاپ اول، ج 1، ص 521)
در همین سال‌ها او به مخالفت با عوامل نفوذی ساواک در حوزه‌های علمیه پرداخت و آن‌ها را معرفی کرد. در عین حال از تکثیر اعلامیه‌های امام‌خمینی (ره) و سایر مبارزان غفلت نکرد. وی فعالیت این سال‌ها را چنین توصیف کرده است:
«بعد از آزاد شدن وارد یک سلسله فعالیت‌های تشکیلاتی شدم و نقشه می‌کشیدم برای کارهای مسلحانه و کادرسازی. در اینجا با یک سلسله مشکلات مواجه شدم یعنی دیدم آن‌هایی که مذهبی هستند معمولاً بینش سیاسی ندارند و آن‌هایی که بینش سیاسی دارند در خط اسلام نیستند، یا مسلمان هستند ولی مسائلی را مطرح می‌کنند که با اسلام جور درنمی‌آید. با خود گفتم باید از صفر شروع کرد بر همین اساس شروع به کادرسازی کردم و در این راه پیشرفت‌هایی نیز کرده بودم تا اینکه در سال 1350 لو رفتم و فراری شدم.»
از دیگر فعالیت‌های محمد منتظری، ارتباط با گروه‌های مختلف اسلامی و همکاری با آنان بود آن‌گونه که از اسناد ساواک برمی‌آید در سال 1348 محمد منتظری با حزب ملل اسلامی و نهضت آزادی در ارتباط بود. از سال 1345 به بعد ساواک محمد منتظری را به عنوان یک انقلابی خطرناک می‌شمرد. پرویز ثابتی که طی این سال‌ها رئیس اداره یکم عملیات و بررسی اداره کل ساواک را عهده‌دار بود در خلاصه پیشینه او چنین گزارش کرده است:
«محمد منتظری یکی از طلاب ناراحت و اخلالگر و مقیم شهرستان قم می‌باشد که در ذیل اکثریت قریب به اتفاق اعلامیه‌های مضره روحانیون را امضا کرده...»(*)
(*پاورقی: نک، یاران امام، شهید محمد منتظری، همان، ص سیزده)
براساس اسناد موجود، ساواک پس از آزادی محمد منتظری از زندان، او و همه کسانی که با وی در ارتباط بودند را تحت نظر داشت. در سال 1350 فعالیت‌های محمد منتظری دیگر برای رژیم پهلوی قابل تحمل نبود. بنابراین عزم رژیم بر دستگیری وی قرار گرفت. او که از این جریان مطلع شد خود را مخفی کرد و ساواک برای دستگیری وی اقدامات امنیتی زیر را انجام داد:
1- کنترل مخفیانه منزل شهید
2- کنترل مکالمات تلفن منزل محمد منتظری و مکاتبات نزدیکان او
3- تفتیش همه مکان‌هایی که احتمال می‌رفت محمد در آن پنهان شده باشد، تحت عنوان سرکشی مأموران اداره آب و برق و غیره.
4- کنترل مسافرت افراد مرتبط با وی
همچنین ساواک تهران از آنجا که گمان می‌کرد به نوعی سرنخ دستگیری وی در نجف‌آباد باشد، از ساواک اصفهان خواست تا ضمن بسیج همه نیروها و با استفاده از همه امکانات و عوامل موجود با همکاری سایر مراجع انتظامی نسبت به پیگیری همه سرنخ‌های موجود و آتی هرگونه ردپا را در این زمینه به منظور دستگیری مشارالیه تا حصول نتیجه دنبال کند...
زمانی که این اقدامات بی‌ثمر ماند و ساواک تهران علی‌رغم همه فعالیت های امنیتی نتوانست محمد منتظری را دستگیر کند، به ریاست ساواک استان‌های متعددی دستورالعمل فرستاد و از آن‌ها خواست که در صورت حضور محمد منتظری در هرکدام از آن استان‌ها وی را دستگیر کنند.
محمد منتظری مدتی را با تغییر شکل و لباس در شهرهای مختلف ایران سپری کرد و چون دیگر حضورش در ایران ممکن نبود، از مشهد به افغانستان و سپس به پاکستان رفت. از این تاریخ زندگی مخفی پرتلاطم و پربار 10 ساله او در خارج از کشور آغاز شد که فعالیت‌های زیر حاصل این دوران زندگی شهید منتظری است:
- ادامه تحصیل در نجف اشرف در محضر حضرت امام خمینی(ره)
- ادامه مبارزات در کنار یاران امام در نجف
- سفر به کشورهای عربی و اسلامی ازجمله لبنان، سوریه، افغانستان، لیبی و کشورهای حاشیه خلیج فارس.
- برقراری تماس با رهبران جنبش‌های آزادی‌بخش اسلامی و تشکیل هسته مبارزاتی در این کشورها.
- تماس با دانشجویان ایرانی مقیم اروپا
- هدایت اعتصابات و راه‌پیمایی ضد رژیم
- تعلیم دادن عده‌ای زیاد در پایگاه‌های نظامی الفتح و فرستادن آن ها به ایران، برقراری رابطه با داخل کشور هم‌زمان با شروع انقلاب اسلامی.
پس از هجرت حضرت امام (ره) به پاریس محمد منتظری به آنجا رفت و کنار امام و یارانش به تلاش مخلصانه پرداخت و پس از آن به ایران بازگشت.
شهید محمد منتظری پس از پیروزی انقلاب اسلامی
شهید محمد منتظری پس از پیروزی انقلاب اسلامی مبارزات خود را در سنگر جدید آغاز کرد. وی در طی این سال‌ها با تلاش پیگیر برای افشاگری توطئه‌های غرب که در حرکت‌های غرب‌گرایانه و مهره‌های وابسته به غرب نظیر بنی‌صدر تجسم یافته بود می‌پرداخت. وی در شکل‌گیری سپاه پاسداران انقلاب اسلامی فعالیت داشت و مدتی نیز به نمایندگی از حضرت امام راحل در هیئت بررسی شایعه شکنجه که از طرفین منافقین و لیبرال‌ها منتشر می‌شد مشغول کار شد.
او همواره برای آزادی قدس شریف از چنگال رژیم صهیونیستی تلاش کرد و همه ظرفیت‌های فکری و تبلیغاتی خود را به کار بست از جمله اینکه مجله‌ای به نام «الشهید» به زبان عربی تهیه و در سطح وسیعی از منطقه منتشر نمود.
وی با مسافرت به کشورهای دیگر با رهبران جنبش‌های آزادی‌بخش و کشورهای انقلابی ملاقات و مذاکره کرد. با تأسیس حزب جمهوری اسلامی وارد این سنگر شد و همواره در نطق‌های انقلابی خود پرده از ماهیت خائنانه لیبرالیسم، منافقین، بنی‌صدر، رجوی و قاسملو(*) و دیگر گروهک‌های ضدانقلاب وابسته به شرق و غرب برمی‌داشت.
(*پاورقی: قاسملو: دبیرکل حزب منحله دمکرات کردستان پس از پیروزی انقلاب اسلامی به واسطه جنایات وحشیانه و تجزیه‌طلبانه که داشت از ایران گریخت و به نزد اربابانش رفت. شهید منتظری در سخنان قبل از دستور خود در یک‌صد و سی و هشتمین جلسه علنی مجلس در تاریخ 8/2/1360 درباره او چنین می گوید:... من مصاحبه‌ای را از قاسملو بعد از اینکه با کرایسکی یکی از بزرگ‌ترین صهیونیست‌های بین‌الملل است کرده بود در روزنامه «الحوادث» خواندم وی وقتی در ایران بوده با مجاهدین خلق (منافقین) تماس گرفته است و هماهنگی در عملیات مسلحانه را تصویب کرده است که این قاسملو یکی از عناصر صهیونیست در این کشور است، زنش هم صهیونیست و یهودی است.)
شهید منتظری در سنگر خانه ملت
شهید حجت الاسلام و المسلمین محمد منتظری در انتخابات اولین دوره مجلس شورای اسلامی با کسب 97 درصد آراء مردم نجف‌آباد، به مجلس شورای اسلامی راه یافت. وی در سنگر خانه ملت در شرایط حساس که احتمال داشت خط وابسته به غرب بر شرایط سیاسی و نیز جنگی کشور حاکم شود، نقش مهمی ایفا کرد.
او برای حفظ و صیانت از خواسته‌های انقلابی مردم مسلمان ایران همواره در برخورد با عوامل داخلی دشمنان انقلاب اسلامی و لزوم محاکمه و مجازات جاسوسان استعمارگران تاکید داشت.
وی در بخشی از نطق پیش از دستور خود در یک صد و سی و هشتمین جلسه علنی مجلس در تاریخ 8/2/1360 که با آیه شریفه «إِنَّمَا جَزَاءُ الَّذِينَ يُحَارِبُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَسَادًا أَنْ يُقَتَّلُوا أَوْ يُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَيْدِيهِمْ وَأَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلَافٍ.»
«جزای آنان که با دین خدا و خدا و رسول می‌جنگند این است که یا کشته شوند و یا بر دار آویخته شوند و یا دست و پای آنان بر خلاف قطع گردد.» آغاز می‌کند چنین می‌گوید: ...متأسفانه شرایطی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران پیش آمد که عناصری خواستند قاطعیت انقلابی گرفته بشود و اعمال قدرت در مقابل عوامل خارجی و قدرت‌های بزرگ بین‌المللی اعمال نشود.
همیشه ما با ضد انقلاب در جنگ هستیم و با ابرقدرت‌ها هم در جنگ هستیم، اعم از شرق و غرب. اگر ابتکار و قاطعیت در دست ما باشد می‌توانیم ضدانقلاب را هرچه سریع‌تر و بیشتر نابود کنیم. اما اگر ابتکار را ازدست ما گرفتند ضد انقلاب جوانان ما را و بهترین اشخاص ما را در تهران، کردستان، خوزستان و سراسر کشور از بین می‌برد. بنابراین عدم قاطعیت و از دست دادن ابتکار مساوی با این خیانت می شود که هم‌اکنون شاهد آن هستیم که می‌بینیم در شهرهای ایران چه مسخره بازی هایی این گروهک‌ها درآورده‌اند...»
حجت الاسلام و المسلمین محمد منتظری به روشنگری علیه استکبار و منافقین و گروهک‌های ضد انقلاب ادامه داد و سرانجام بر اثر کینه‌توزی‌های شقی‌ترین افراد، مظلومانه به همراه 72 یار انقلاب در دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی به شهادت رسید و در قم به خاک سپرده شد.
ویژگی‌های اخلاقی و شخصیتی شهید
- اخلاص
- ساده‌زیستی
- معرفت
- مبارزه بی‌امان در راه اصول عقاید
- مقاوم و شجاع
- دشمن‌شناسی
- و بیزاری از تفرقه‌افکنی میان مسلمانان
برخی از ویژگی‌های اخلاقی و شخصیتی شهید حجت الاسلام و المسلمین محمد منتظری بود.
ساز شهادت عضدی(*) را نواختند در شعله جام منتظری را گداختند
(*پاورقی: شهید دکتر حسن عضدی، معاون وزارت فرهنگ و آموزش عالی، تولد: 1335، شهر رشت، از جمله سوابق وی عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسی بود. شمع وجود او در هفتم تیر سال 1360 در راه خدا به ظاهر خاموش شد.)