انسان حرکت دیگری دارد که امتیازش با آن حرکت است و آن حرکتِ روان و روح انسان است. از آن روزی که در روان انسان پیدا شد و موجودی ممیز شد (پس از آنکه از مرحله کودکی به مرحله تمیز رسید) شروع به حرکت و تکامل می کند.
این حرکت روان انسان است اما ارادی و اختیاری تا شما آن را به کجا حرکت بدهی، این ماشین را به کدام طرف برانی، یا این طیاره را به کدام سو ببری، این حرکت روانی انسانی در مسیر تکامل در اراده انسان است. اگر چنانچه این روح را در مسیر الله و تحت برنامه الهی و برنامه آسمانی قرار بدهد این حرکت مانند پرواز آن طیاره است که رو به بالا برود این حرکت، قوسی صعودی می شود وقتی که یک انسان تحت چنین برنامه بخواهد حرکت کند. از همه حیث این حرکت در کانالی است که بشر می خواهد از آنجا به الله برسد.
" يا أَيُّهَا الْإِنْسانُ إِنَّكَ كادِحٌ إِلى رَبِّكَ كَدْحاً فَمُلاقِيهِ" (سوره انشقاق) آنقدر سعی کنی و حرکت کنی و تکامل و علو پیدا کنی تا پروردگار را ملاقات کنی.
این حرکت تکاملی روح انسان است، در این حرکت قدم های انسانی و پله های حرکت، اندیشه ها و کردار صحیح انسان است. هر اندیشه صحیح که از مغز انسان تراوش می کند، یک قدم انسان را بالا برده و ده قدم انسان را تکامل می دهد، این حرکت است.
انجام هر واجبی یک قدم بالا رفتن است. ترک هر حرامی یک قدم بالا رفتن است. ترک هر هوای نفسی تکامل است، بالا رفتن و به فرشته نزدیک شدن است. این حرکت مومنین و متقین و عارفین و مجاهدین است.
"وَالَّذينَ جاهَدوا فينا لَنَهدِيَنَّهُم سُبُلَنا" (سوره روم، آیه آخر)