لازم می آید؟ برخی خیال کردهاند اگر موجدٌ به اینها الله باشد مستلزم یک جبری است و یک خلاف عدالتی حال باید این سوال را با سوال دیگری مقایسه کنیم.
این صفات روحی که ما در آن شک می کنیم از کجا تکون پیدا کرده است؟ صفات جسمی انسان به دست چه کسی بوده است؟ و این شکل و قیافه و هیئت خاص در زید و عمر و که مسلماً به اراده و اختیار خودشان نیست، این عیوب را این عیوب و امراضی که در آنها از ابتدا و از کودکی موجود است و در خمیره این جنس پیدا شده، این قد و قیافه و زشتی و زیبایی که در این موجودات از نظر جسمی هست از کجا پیدا شده اند؟
هر جوابی در صفات جسمی بگویید، ما در صفات روحی میتوانیم شبیه آن را جواب بدهیم اگر بگوییم این اوصاف در جسم هم به اراده الله هست، طول قد کوتاهی قد، زیبایی قیافه، زشتی قیافه، مرضهای خاصی که در درون انسان هست و گاهی علل و امراض و گاهی فلج بودن اعضا و نقص اعضایی که در انسان مادرزاد به وجود می آید همه اینها را الله در این انسان ایجاد کرده است، اگر این باشد مستلزم یک خلاف عدالتی است که به ذهن بعضیها میآید، انسانی کور و فلج با معیوب مادرزاد بدقیافه و خوش قیافه، آیا اینکه یک شخص در عالم وجود محروم از دیدن اشیاء است و آن دیگری محروم نیست، این خلاف عدل در عالم تکون است؟ اگر اینها را خدا ایجاد کرده باشد خلاف عدل است چه کسی این را محروم مادرزاد کرده است از دیدنیها یا از شنیدنی ها. یا نه بگوییم که صفات جسمی تولد یافته از کیفیت روش و رفتار و عملکرد پدر و مادر است.
حرکتها و روشها و سکون هایی که در این مولود اثر میگذارد پس آن چه نقص و نارسائی در اندام انسانی است معلول اراده الله نیست که بگوییم خلاف عدالت ایجاد شده است، معلول کارهای خارجی است، انسانها موجود را ناقص کرده اند، پدر و مادر این انسان را مبتلا به این نقض کردهاند. آیا به کلی این نقایص را در جسم انسانی به گردن خدا بگذاریم یا همه را به گردن پدر و مادر و جد و آباء.