اولین نکته ای که در باب حرکت منافقین لازم است دانسته بشود این است که جریان نفاق، یک جریانی است که پس از بر روی کار آمدن حق به وجود می آید. قبل از آن که حق به حکومت و قدرت برسد جریان نفاق در جامعه وجود ندارد.
البته منافق همیشه هست و هر وقتی یک انگیزه و یک کاری دارد اما نفاق به صورت یک جریان اجتماعی در صورتی به وجود می آید که حکومت حق بر سرکار باشد. همان طوری که در دوران دعوت رسول الله (ص) تا وقتی پیامبر در مکه بود چیزی به نام جریان نفاق وجود نداشت، به مجرد این که پیامبر به مدینه آمد و حکومت تشکیل داد جریان نفاق هم به وجود آمد و رشد کرد.
انگیزه نفاق در حکومت حق چیست؟ مخالفت با حکومت. منافقین، در دوران پیغمبر نمی توانستند حکومت پیغمبر را تحمل کنند. اگرچه خود آن ها هم به جریان های مختلفی تقسیم می شدند:
" تَحسَبُهُم جَمیعاً وَ قُلُوبُهُم شَئیً "، یعنی منافقین را یکپارچه می پنداری اما بدان که این یکپارچگی در آن ها نیست. دل های آن ها از هم پراکنده است. بعضی از منافقین از اول ایمان نمی آورند و تظاهر به ایمان می کنند مثل عبدالله بن ابی، این شخص بنا بود حاکم مدینه بشود. پیغمبر که آمد حکومت او از دستش گرفته شد. لذا با حکومت پیغمبر مخالف