دوره ای است که هر یک از مجموعه ها و منظومه ها رفته رفته انرژی خود را از دست می‌دهند و فرسوده می شوند. این مسئله انتروپی در هر یک از منظومه ها قطعی است. خود انسان یک منظومه است، به وجود می آید، رشد می کند، به سمت کهولت می رود و بالاخره از هم متلاشی می شود.
بنابراین: مسئله انتروپی در رابطه با هر یک از منظومه های کوچک و بزرگ عالم قطعی است ولی ما فعلاً انتروپی را در مورد کل جهان مطرح کرده ایم. کل جهان طبیعت نیز چنین است که پس از همه گستردگی هایی که در پیش دارد سرانجام به خاموشی می گراید و از هم گسیخته می شود و طبق محاسبات دقیق علمی انتروپی جهان رو به افزایش است.
به دنبال این بحث، بحث «تکامل» را مطرح می کنیم؛ گفتیم تکامل در جهان طبیعت که عبارت از پیدایش پیچیده تر در دامن حرکت گسترده می باشد و این پویش مستمر ماده و طبیعت و سیر پدیده ها از سادگی به پیچیدگی ممکن است پایانی داشته باشد. تا امروز پایان آن انسان بوده است چون در قله موجودات پیچیده جهان در میدان آگاهی امروز ما فعلاً انسان قرار گرفته است. همه معتقدین به تکامل جهان و قوانین تکامل و حتی تکامل دار و نیستی هم همین را می گویند. در اوج قله تکامل به معنای پیدایش موجودات پیچیده تر در بستر تاریخ، انسان قرار گرفته است. سخن این است که اگر فرض کنیم تکامل کل عالم طبیعت با پیدایش انسان به پایان رسیده است، تکامل خود انسان هنوز به پایان نرسیده و پایانی هم ندارد یعنی، ما برای کدح و تلاش انسان در سبیل خدا و راه تکامل الهی جز وصل و لقاء خداوندی پایانی نمی بینیم. در حقیقت لقاءالله هم پایان نیست. "يا أَيُّهَا الْإِنْسانُ إِنَّکَ کادِحٌ إِلي رَبِّکَ کَدْحاً فَمُلاقيهِ" این است که ما می خواهیم به مسئله تکامل معنی تازه ای بدهیم همان معنایی که قرآن و جهان بینی اسلامی به ما می آموزد و آن اینکه اگر بگوییم در آخرین حلقه حرکت تکاملی طبیعت انسان قرار دارد و دیگر حلقه ای نیست پس انسان حرکت کمال یاب بی پایان دارد.
بنابراین: کل جهان طبیعت از مجرا و طریق انسان یک تکامل بی پایان پیدا می کند (اگر قرار شد تکامل انسان بی پایان باشد تکامل طبیعت هم از طریق انسان بی پایان می شود) چون انسان از دامان طبیعت به وجود آمده است البته از طبیعت خالص نیست بلکه نفخه الهی هم دارد.
پیدایش انسان:
سرانجام در جهان موجودی چون انسان به وجود آمده است که در پی تکامل طبیعی محدودش می تواند تکامل معنوی نامحدودی داشته باشد و بدین سان برای کل جهان تکاملی وقفه ناپذیر و سیری بی پایان می یابیم به سوی ابدیت و کمال مطلق از طریق تکامل