قطّ: در اصل یعنی قطع کردن چیزی از عرض (ضد، قَدّ که قطع شیئی از طول است)، مثل قط زدن نوک قلم نی و اما اگر در مورد زمان استفاده شود، طبیعتاً قطع کردن زمان و قط زدن آن به دو واژه ترجمه می شود. یکی هرگز و دیگری تاکنون، کلمه «فقط» همان قط است که فاء فاصله بر سر آن درآمده.
تمهیل: مهلت دادن (فَمهل الکافِرینَ اَمهِلهُم رُوَیدا).
رِخاء: آسان گیری (فَسَخَّرنا لَهُ الرِّیح تجری بِامرِهِ رَخاء حَیثُ اَصاب) کلمه رخوت از این ریشه است.
***
خطبه با یک قانون عام و شامل اجتماعی شروع می شود، یکی از روش های حضرت آن است که در بسیاری از موارد ابتدا یک نتیجه‌گیری کلی از تحلیل هایش را به عنوان قانون ارائه داده سپس آن را به مسائل و مصادیقی که در زندگی با آن دست به گریبان است تسری می دهد، یعنی در طرح مسائل از کلی به جزئی می رسد.
خداوند هرگز جبارین و ستمگران زمانه را به نابودی نمی کشد، مگر آنکه به ایشان مهلتی می دهد و بر آن ها آسان می گیرد.
این قانون را که قبلاً به طور اجمالی از قرآن استخراج کردیم و می توانیم به آن نام قانون تمهیل و یا سنت مکر نیز بدهیم از جمله نوامیس الهی است که برمبنای آن به ظالمین اجازه می دهد در زمان مقدری به ترکتازی و طغیان بپردازد.
زمانی که به نظر خودشان ترقی و تعالی می نماید و حال آنکه