که در فطرت انسان حسن و قبح عملی برای همه افراد وجود دارد؟ با اینکه بعضی افراد در مقام کتمان آن هستند؟
ج- نه اصل عقل عملی فرق نمی کند ولی گسترش آن در گرو پاکدلی انسان است. ما در اینجا گفتیم ذهن های شفاف تر و تیزتر "به خصوص" در انسان های پاکدل که دارای ضمیر پاک و صاف هستند... با افزودن کلمه "به خصوص" در حقیقت پذیرفته ایم که برای انسان های غیر پاکدل هم دریافت هایی وجود دارد ولی آن ها که پاکدل اند دریافت هایی گسترده تر دارند. شاید این انتقاد به این متن باشد که ما در اینجا نوشته ایم ذهن ها، و برای عقل عملی و نظری دو اصطلاح به کار نبرده ایم و هر دو را ذهن گفته ایم. این انتقاد وارد است که من یادداشت می کنم تا برای متن های بعدی اصطلاح دیگری پیدا کنیم؛ فعلاً کافی است اینجا خیلی راحت، ذهن را برای عقل نظری و دل را برای عقل عملی به کار ببریم.
سوال 14- تفاوت آگاهی های بدیهی اولیه با الهام و اشراق چیست، و یا صفات مشترک آن ها؟
ج- آگاهی های بدیهی اولیه آگاهی هایی هستند که در انسان زمینه دارند و معمولاً به آن ها الهام و اشراق گفته نمی شود. مثلاً اینکه انسان به صورت بدیهی می فهمد که در دو جمله «ساعت من الان روی میز هست» و «ساعت من الان روی میز نیست» هر دو نمی تواند صحیح و قابل قبول باشد و اینکه دو نقیض نمی تواند هر دو صادق یا کاذب باشد یک دریافت بدیهی است، اما معمولاً به این الهام و اشراق گفته نمی شود. بدیهیات دیگری هم غیر از حس وجود دارد که به آن‌ها الهام و اشراق نمی گوییم.
سوال 15- آیا احساس، اندیشه، وحی و الهام منابع شناختند؟
ج- هم می توان به آن ها طرق شناخت گفت و هم منابع شناخت به هر دو عنوان در بحث شناخت یاد شده است.
سوال 16- لطفاً بفرمایید عرفان چیست و آیا در اسلام عرفان