عالی برای ماده است، كه دو نوع حركت دارد: یك نوع حركت طبیعی تكامل دارد كه كامل شده و از بدن جدا می‌شود كه مرگ طبیعی است. نوع دیگر رشد اختیاری است كه در اثر تربیت، انسان كامل می‌شود. یك وقت هم بالعكس انسان فاسدی می‌شود، اما آن كمال رشد تجردی‌اش را پیدا كرده است. این نظریه‌ای است كه مرحوم صدر المتالهین نسبت به نفس دارد.
حال برای توضیح مطلب مثالی می‌آوریم (اگرچه مثال مادی است) شما یك درخت سیب را فرض كنید، سیبی كه از درخت سیب بعمل می‌آید مولود خود سیب است، همان درخت سیب است كه اولا شكوفه می‌كند و سپس آن شكوفه بتدریج رشد می‌كند و نموّ می‌یابد و از خود درخت ارتزاق می‌كند و مثل مرغ و قفس نیست بلكه جزء درخت است و چسبیده به آن. و این میوه دو نوع رشد دارد یكی رشد طبیعی و دیگری رشد اختیاری. رشد طبیعی آن است كه این سیب همینطور خودش بزرگ می‌شود و رشدش را از درخت و خاك می‌گیرد. و رشد اختیاری آن است كه باغبان به لحاظ اینكه به امور كشاورزی آشنا است میوه را زیر نظر می‌گیرد و مثلا شكوفه و میوه را سم‌پاشی می‌كند و یا امثال آن، تا از آفات نباتی جلوگیری شود و میوه مطلوب با رنگ خوب بدست آید و یا مانند درختی كه باغبان از ابتداء رشد آن را زیر نظر می‌گیرد و از كج شدن و دیگر آفات نباتی آن را حفظ می‌كند و رشد طبیعی آن را در مسیر صحیح قرار می‌دهد. حالا این سیب كه محصول این درخت است در حالیكه بزرگ می‌شود ممكن است كرمو شود و شیرینی و رنگ آن كم شود. رشد طبیعی این سیب آن است كه بواسطه رشد درخت، این میوه هم رشد می‌كند و رشد اختیاری آن این است كه باغبان آن را زیر نظر می‌گیرد و تربیت می‌كند تا كرمو نشود و میوه قشنگ بدهد آنوقت در هر صورت این میوه روزی می‌رسد و از درخت جدا می‌شود (چه رشد اختیاری كرده باشد و چه طبیعی) و از درخت مستقل می‌گردد.
نفس هم به نظر مرحوم صدرالمتالهین یك محصول كمال یافته‌ای است برای ماده (جسم) مانند سیب، منتهی حاصل درخت تا آخر مادی است. ولی محصول ماده، مجرد است و این محصول عالی ماده نیز مانند سیب دو جور حركت دارد، یك جور حركت طبیعی و تكاملی كه با آن كامل شده و از بدن جدا می‌گردد یعنی مرگ طبیعی دارد، حال چه نفس فاسدی باشد چون شمر و چه نفس متكامل و ارزنده‌ای باشد چون امام حسین (ع). به هر حال این نفس از بدن جدا می‌گردد. ولی این نفس یك رشد اختیاری هم دارد كه در اثر تربیت و پرورش انسان كامل می‌شود، كمالات و فضائل كسب می‌كند و گاهی هم اختیارا فاسد، بداخلاق و پست می‌گردد اما هر دوی اینها كمال رشد تجردیشان را یافته‌اند. سیب اگر سالم و مطلوب باشد موقعی كه رسید از درخت جدا می‌گردد و اگر فاسد و كرمو هم باشد باز هم جدا می‌گردد.
نفس انسانی هم همینطور است. بنابراین در نفس دو نوع حركت وجود دارد.
و السلام علیكم و رحمه الله و بركاته