عذابی نباشد (و یا این‌که بلافاصله خداوند غبطه خوردن را از آن‌ها بگیرد.)
سوال 4- آیا مجازات های سنگین جهان آخرت شامل حال آن دسته از مردمی که هنوز به صورت بدوی زندگی می‌کنند و از تعالیم و تربیت برخوردار نیستند نیز می شود؟
جواب- این گونه مردم در قیامت در مقامی به نام «اعراف» که نه بهشت است و نه جهنم زندگی می‌کنند. این‌ها در اعراف نه عذاب می‌شوند و نه می‌توانند از نعمات اخروی استفاده نمایند. زیرا کارهای خوبشان به خاطر آگاهی نبوده و خداوند این‌ها را برای اعمال ناصالحشان نیز مجازات نمی‌نماید، چرا که از روی آگاهی نبوده است.
بعضی از روایات حکایت از آن دارد که این‌گونه افراد در مرحله ای آزمایش می‌شوند و جوابی که به این آزمایش می‌دهند برایشان سرنوشت ساز خواهد بود.
سوال 5- مگر خداوند بر افعال و کردارهایی که انسان در دنیا انجام می دهد و راهی که درپیش می‌گیرد آگاه نیست؟ پس چرا انسان‌ها را در دنیا امتحان می کند؟
جواب- خداوند دنیا را و به خصوص انسان را به گونه‌ای آفریده است که با گذر از این راه و با اراده و میل خودش مقامی را کسب کرده و خود را لایق قرب خداوند نماید. آری انسان مهم‌ترین مخلوق خداست که می‌تواند پاره‌ای از صفات الهی را کسب نماید.
خداوند برای این منظور هم از داخل وجود انسان او را هدایت کرده (هدایت تکوینی) و هم با فرستادن پیامبران صراط مستقیم را به او نمایانده است (هدایت تشریعی).
البته نوعی دیگر از مخلوقات را نیز به گونه آفریده که موجودات کاملی هستند و خودشان نمی‌توانند مقامی را کسب نمایند و آن‌ها فرشتگانند.
( ثانیاً انسان دیگر در روز قیامت نمی‌تواند هیچ ادعایی بکند زیرا هر چه بوده در دنیا خودش را نشان داده است).
والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته.
19/9/1360- درس بیست و هشتم