**صفحه=79@
هـ- آگاهی و درک انسان
در برزخ آگاهی و احاطه ما نسبت به مسائل جهان به چه شکل است؟ از منابع موجود چنین استفاده می شود که با فرا رسیدن مرگ، نه تنها شعاع دید و درک انسان کمتر نمی شود، بلکه به احتمال قوی بیشتر نیز می شود و دیدگان انسان به عوالمی که در دنیا پنهان بودند باز می شود. یکی از جملات مشهور پیامبر اسلام چنین است:
الناس نیام فاذا ماتوا انتبهوا
«مردم خوابند و هنگامی که مردند بیدار می شوند.» این جمله را به دو گونه می توان معنا کرد:
اول اینکه بگوئیم در دنیا چیزهایی وجود دارد که انسان از آنها غافل است ولی پس از مردن متوجه آنها می شود و کنایه از هوشیاری بعد از غفلت است.
معنای دیگر که استاد شهید مطهری نیز بیشتر بر آن تکیه می کردند بیشتر بر مبنای این تفسیر است که به همان اندازه که بین عالم بیداری و عالم خواب تفاوت درک است، میان عالم برزخ و دنیا نیز تفاوت درک وجود دارد و در برزخ انسان مطالب دیگری را درک می کند. ایشان برای تأیید مطلب خود از این روایت استفاده می کردند که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم روزی در جنگ بدر اجساد کافرانی را که کشته شده بودند جمع کرده و در چاهی ریختند. سپس سر مبارکشان را دم چاه گرفته و به آنها خطاب کردند: ما به آنچه که پروردگارمان وعده داده بود، رسیدیم و وعده خدا را حق یافتیم آیا شما هم وعده الهی را حق یافتید یا خیر؟ اصحاب پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلّم از ایشان سئوال کردند که مگر اینها درک دارند و مگر می توان با آنان سخن گفت؟ پیامبر صلی الله علیه و آله و سلّم فرمود آری! اینها الان بیشتر از مردن زنده درک می کنند.
برداشت دیگری نیز از روایت فوق می توان کرد. به این نحو که پس از مرگ تا وقتی جسم وجود دارد، رابطه ی روح با جسم کاملاً