**صفحه=103@
3- تجسّم عمل
تا اینجا مربوط به دنیا بود که عمل انسان بازتاب و عکس العملی در دنیا دارد اما آنچه که به بحث ما (آخرت) مربوط می شود تجسم عمل است که با آیات قرآن، مقداری از آن را توضیح می دهیم.
این نوع جزاء، جزای قراردادی نیست. بازتاب مکافاتی هم نیست بلکه عملی که انسان می کند در ثقع وجودی انسان در رابطه با روح، نفس ناطقه و جوهر اصلی انسان، تبلور و تجسمی دارد که آن را تجسم عمل می نامیم مثلاً: یاد خدا، عبادت خدا، کمک به مستضعفان، گذشت از بعضی نعمت ها و تحمل مشقاتی به خاطر خدا و اعمالی از این قبیل در جوهر اصلی انسان حالتی به وجود می آورد که انعکاس خود عمل است یعنی آن عمل در وجود انسان به آن صورت منعکس می شود منتهی چون در دنیا حاکمیت با ماده است ما نمی توانیم درک کنیم ولی در روز قیامت (یوم تبلی السرائر) می فهمیم چه اثری در وجود ما گذارده و از ما چه ساخته است.
و همینطور انسان های عصیانگر، منحرف، ظالم، دروغگو، متکبر، سخن چین، مفسد، شهوتران و همه کسانی که به دنبال تمایلات زودگذر مادی هستند. حالاتی در وجودشان به وجود می آید که گویا همان عمل ایشان است که در روز قیامت دیده می شود یعنی نفس ناطقه و آن استعدادهایی که در وجود انسان هست شکل می گیرد اما شکلی که فعلاً درک و احساس نمی شود. البته ممکن است در دنیا آثار آدم، خوب یا بد، بروز کند و نمودهایی داشته باشد اما ماهیت او پیدا نیست و در قیامت به روز می کند**زیرنویس=البته بعضی انسان ها در اثر رسیدن به مقامات عالیه تقوی و عرفان می توانند در دنیا هم این شکل گیری ماهیت انسان را ببینند.@ (در برزخ هم یک مقدار به روز می کند، چون حجاب ها برداشته می شود. اما تا چه اندازه نمی دانیم) وقتی وارد صحنه قیامت می شویم و مرحله نهائی زندگی ابدی مان را آغاز می کنیم آنچه که داشته ایم