**صفحه=102@
مختلفی مشخص شده است: حبس، شلاق، دست بریدن، تنبیه ها و تعزیرات دیگر که طبق قرارداد است و لازمه نظام هر اجتماع است زیرا برای اینکه جامعه بهتر اداره شود باید یک سری تنبیه ها و تشویق های قراردادی باشد و در تمام کشورهای جهان وجود دارد.
2- مکافات عمل
هر عملی طبیعتاً عکس العملی به همراه دارد که مکافات نامیده می شود یعنی فلان عملی را که انسان می کند نتیجه طبیعیش فلان پیامد است مثلاً: شما اگر خودتان را از بالای پشت بام به پائین بیاندازید نتیجه طبیعی برخورد مغز شما با زمین ضربه مغزی است که ممکن است منجر به مرگ یا دیوانگی یا فلج و یا ناراحتی دیگری شود. در این مکافات های طبیعی و عکس العمل های علی و معلولی عادلانه بودن یا نبودن مطرح نیست. زیرا روابط مادی آثاری دارند که کسی نمی تواند ایراد بگیرد که مثلاً «دیوانگی تمام عمر» مجازات شدیدی است برای یک خطای کوچک انسان و «از پشت بام افتادن».
آری ممکن است که انسان در کمتر از یک لحظه عضوی از بدن خود را قطع کند و برای تمام عمر زجر بکشد و چاره ای ای هم نداشته باشد.
بعضی از مکافات ها به این حد ملموس نیست و خفیف تر است مثلاً: بدفتاری با پدر و مادر (اهانت، کتک زدن و کشتن آنها و لو کافر باشند) نوعی آثار سوء در دنیا دارد که برای انسان زحمت و مشقت ببار می آورد. جامعه شناسانی هم که از دید معنوی به جامعه می نگرند این را مکافات به حساب می آورند نه جزای قراردادی.
به طور کلی در جامعه بسیاری از حرکت های انسان هست که به طور مرموز و نامحسوس علت یک سری آثار است که در بحث های تربیتی، اخلاقی و روانی اسلامی که داریم آن آثار به عنوان مکافات و نتیجه خود عمل انسان آمده است.