**صفحه=144@
بدون تشكل نشد و بدون تشكل امكان نداشت كه اسلام همه گیر بشود. آن كسانی كه می‌رفتند، آن سر گروه‌ها، سرشاخه ها به اصطلاح امروز، كه می‌رفتند به دو، سه، پنج خانه در مكه مخفیانه قرآن می‌آوردند، آن ها كی بودند؟ این هایی كه دور پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) جمع می‌شدند، توی خانه ی مخفی پیام پیغمبر را می‌شنیدند و به دیگران می‌رساندند، این ها كی بودند؟ آن كسانی كه می‌رفتند مردم مدینه و یثرب آن روزگار را با پیغمبر آشنا می‌کردند و ارتباط فكری بین این ها برقرار می‌کردند، بعد از آن برای سال دیگر وعده می‌گذاشتند، باز سال دیگر برای سال سوم وعده می‌گذاشتند، بعد برای مدینه وعده می‌گذاشتند و بعد پیغمبر نماینده می فرستاد، این ها كی بودند؟ اگر پیغمبر از یك سازماندهی، منتها نه به نوع سازماندهی پیشرفته ی امروز بلكه به معنای ارتباط و اتصال و هماهنگی افراد با یكدیگر برخوردار نبود، خود پیغمبر به تنهایی نمی‌توانست توده‌های مردم را جمع كند در روزگار عسرت و برای این ها حرف بزند و این ها را جذب كند و تازه اگر جذب می‌کرد، مگر همه می‌توانستند با پیغمبر دائماً ارتباط برقرار كنند؟ پیغمبر مگر دانه دانه این ها را می‌توانست قرآن یاد بدهد؟ و بعد می‌آییم سراغ ائمه. من ثابت كردم در بحث مربوط به ائمه كه ائمه از استوارترین نوع تشكل برخوردار بودند. شما بدانید این را كه تشكیلاتی كه بنی عباس از آن استفاده كردند و توانستند دولت خودشان را پس از بنی امیه در سراسر ایران ناگهان استوار كنند، تشكیلاتی بود كه به ابتكار ائمه به وجود آمده بود؛ منتها آنها از این تشكیلات سوء استفاده كردند. من در بحثی راجع به امام صادق (علیه السلام) كه متأسفانه خیلی بد و ناقص چاپ شده بود این مطلب را گفتم.
س: كتاب پیشوای صادق؟
ج: بله. آنجا راجع به این صحبت كردم و بد نیست كه نگاهی به آن بیندازیم. كارهای تشكیلاتی ائمه حیرت آوراست. آن هم تشكیلاتی پنهانكار؛ چون در دوران اختناق زندگی می‌کردند. آن روزی هم كه ائمه به حكومت می‌رسیدند، ناچار بودند كه برای ارتباط كامل با توده‌های مردم و برای اداره‌ی كشور به صورت صحیح و رساندن آن پیام و آن شناخت و فرهنگ و معرفت درست، یك سازماندهی و كانال داشته باشند.
ما تشكیلات را در یك كلمه كوتاه می‌کنیم. آن را به‌مثابه شریان هایی می‌دانیم در داخل بدن، یا مجموعه‌ی رگ هایی می‌دانیم در داخل بدن - یعنی شریان و ورید، كه تغذیه صحیح کلیه‌ی اندام ها به عهده‌ی آن هاست و بازگرداندن نقص ها و نارسایی‌ها و پستی ها و پلیدی ها و ابهام ها به مركز نیز به عهده‌ی آن هاست، تا مجدداً تصفیه صحیح انجام بگیرد و این دور به طور مداوم در بدن جریان داشته باشد. معتقدیم كه اگر یك مویرگ از یك گوشه‌ی بدن كم بشود، به همان نسبت تغذیه كلیه بدن ناقص می‌شود.
س: آیات یا روایاتی از قبیل «... صابروا و رابطوا» یا «علیكم بالتواصل» را می‌توان از توجیهات مربوط به امر تحزب دانست؟
ج: البته سخنانی از ائمه كه در آن ها اشاره‌ای به سازماندهی ست، زیاد است. من منظورم این بود كه متن صریحی كه بگوید حزب بد است یا خوب است و آنقدر ثواب دارد یا گناه دارد، نداریم؛ والا در كلمات