غیبی مادی و معنوی است که او را می کشاند؛ نه این طور است و نه آن طور که بخواهیم بگوییم که این انسان حاکم مطلق برکل جهان و بر کل ارزش هاست "بل امرٌ بین الامرین". این هم یک اصل که یکی از بحث های مفصلی بود که می خواستیم یکی دو جلسه رویش بحث کنیم ولی فشرده عرض کردم.
و آخرین بحثم را که اشاره می کنم بحث معاد است و آن این است که ما قبلا گفتیم که انسان در دید اسلام دارای ارزش های متکامل متعالی است و محدود نیست. از همین جا ما به عالم معاد وارد می شویم می گوییم انسان از دید ما، از دید قرآن انسانی است که اولا جاوید است یعنی برای یک زندگی 60 ساله آفریده نشده، انسانی نیست که آنچه را که از معیارهای ارزشی به دست آورد و خودش را ساخت با مرگ از دست بدهد و فراموش بشود نه، این انسان در عالم دیگری با اندوخته هایی که برای خودش فراهم کرده، با این اندوخته ها راه تعالی خودش را ادامه می دهد و بنابراین برای انسان یک زندگی قائل هستیم که این زندگی مرحله دارد. همان طور که یک مرحلۀ حیات انسان در جنین است، در حال جنین بودن در رحم مادر است و یک مرحله کوتاه 8 یا 9 ماهه دارد بعد یک مرحله دیگر دارد که 60 یا 70 سال است و بعد یک مرحلۀ خیلی وسیع تر دارد که مرحلۀ عالم آخرت است پس انسان حوزه زندگی اش باز است. در دید اسلام حوزۀ تکامل و تعالی انسان هم باز است و می گوییم زندگی آخرت نسبت به زندگی دنیا مانند آن شکوفایی بذر است نسبت به خود بذر یعنی یک بذری را در نظر می گیریم یا یک هستۀ زردآلو را در نظر می گیریم این زندگی این دنیاست. این هستۀ زردآلو مجموعه ای است از استعدادهای رشد در عالم آخرت، تمام آنچه را که این هسته اندوخته است در آنجا ناگهان باز می شود و شکوفا می شود، اگر تلخ است میوۀ تلخ می دهد اگر شیرین است میوۀ شیرین می دهد، رنگی که در خودش اندوخته یعنی آن استعدادها و آن ژن ها و هرچه که در این هسته، در این نطفه ذخیره شده بعد باز می شود.
عالم آخرت هم همین طور است اما انسان در اینجا آمیخته است، یعنی هم رنگش آمیخته است و هم لذتش آمیخته است و هم رنگش محدود است و هم خوشی اش محدود است. آنجا خلوص کامل است یعنی لذت کامل است بعد می گوییم که لذت هم مادی