تشویق می شویم که جهان را پیدا کنیم و علاوه بر آن «سنریهم آیاتنا فی الافاق و فی انفسهم (53/41)» ما به زودی آیات خودمان را در کرانه های خلقت و در جان خودشان و در متن خودشان به آنها نشان می دهیم تا برایشان روشن و آشکار بشود.
مسئلۀ انفس، خود، و بنابراین مسئلۀ خودشناسی و انسان شناسی و بازگشت به خویش و تمام آنچه که هویت انسانی را تشکیل می دهد – که البته وقتی به مسئلۀ انسان رسیدیم خواهیم دید که انسان شناسی یک مسئله بسیار مهم و با ارزشی و اساسی است که یک بعد آن مسئلۀ طبیعت انسان است و شناخت ظاهری انسان که گوش و چشم و استخوان مطرح می شود و بعد دیگر آن به درون و باطن و استعدادهای معنوی انسان مربوط می شود، موضوع بعدی تاریخ است که یک حوزۀ بسیار وسیع و گسترده و یک بحث شیرین و جالبی دارد و اصلا جهان و عالم دیگری است. مثلا:
"افلم یسیروا فی الارض فانظروا کیف کان عاقبه المکذبین (137/3)"
یا الم تر کیف فعل ربّک بعاد (6/89) الم تر کیف ربّک باصحاب الفیل (1/105) و آیات بسیار دیگری که مرتب می گوید تاریخ را بنگرید، سرگذشت پیشینیان را بنگرید و از سرنوشت آن ها درس عبرت بگیرید و بیاموزید و خلاصه با جرح و تعدیل و بررسی و ژرف نگری دریافت تاریخ راه را برای خود تشخیص دهید.
در اینجا یک مسئلۀ دیگری روشن می شود که تاریخ نه طبیعت است و نه می توان او را دید یعنی تاریخ نه ماده است که به حس و تجربه در بیاید و نه انسان است، یک مقولۀ دیگری است و مجموعۀ گذشت و حرکت جامعه است، یعنی تک تک و آحاد انسان در بستر زمان در یک حرکت فراگیر اجتماعی یک فراز و نشیب هایی دارند و آن پدیده های حرکت اجتماعی انسان در بستر زمان است و مطالعه در تاریخ هم یک حوزۀ بازی دارد. موضوع دیگر خدا و خداشناسی است و اصلا با مطالعه در جهان و مطالعه در انسان و در تاریخ و در همۀ آن چیزهایی که در عالم وجود دارد انسان پی به وجود خدا می برد یعنی آن دلیل و آن بینه و آن سلطان و آن برهان، و آن آیاتی که اشاره کردیم تمام این ها انسان را به یک حقیقت به نام خدا رهنمون می سازد.