تکوینا باز هم شما قدرت سرکشیدن این ظرف سمی را دارید. بنابراین این یک بحث است و آن یک بحث دیگر.
سؤال یکی از حضار: آیا در آیۀ لا اکراه فی الدین این کراهت و عدم اجبار خاص اسلام است و اسلام به عنوان دین خاص شامل این آیه است؟
[پاسخ:] دین را به معنای عامش هم می توانید بگیرید حتی اسلام، چون دین شامل اسلام هم می شود. گفتم که این لا اکراه باز همان لا اکراه تکوینی را می خواهد بگوید، می خواهد بگوید که اصلا دین اکراه بردار نیست برای اینکه دین یک مسئلۀ اعتقادی قلبی و درونی است آنچه که در درون شماست. بایستی با تشخیص و با شناسائی و آزادانه شما یک عقیده ای را بپذیرید و الا با زور یا صد ضربۀ شلاق نمی توان شما را معتقد به خدا و معاد کرد. تا تشخیص نداده باشید، انتخاب نکرده باشید نمی توانید معاد را معتقد بشوید. با زور و 100 ضربه شلاق نه خدا در ذهن آدم وارد می شود و نه معاد. این لا اکراه فی الدین این است، که دین اکراه بردار نیست یعنی با زور نمی شود.
راه رشد و راه غی یعنی راه هدایت و راه گمراهی روشن شده و این انسان با اراده است که می تواند از این دو راه یکی را انتخاب کند و الا اعتقاد با زور قابل تحمیل به ذهن انسان نیست. در مسئلۀ ابداع و خلاقیت، یعنی اینکه انسان می تواند هم در عالم ذهن خودش و هم در خارج با قدرت و مهارت های فنی اعضاء و جوارح خود یک چیزی را به وجود بیاورد، در این زمینه وقتی که بحث شناخت را می کردیم به آن تناسب روی این هم اشاره ای کردیم که کسی که یک قطعۀ ادبی تولید می کند و یک شعر می سراید، یک طرح را به وجود می آورد و نقشۀ مهندسی یک ساختمانی را با یک شیوۀ جدیدی ابداع می کند، این ها همه نوعی خلاقیت برای ذهن انسان است بدون آنکه این شکل این پدیده قبلا در عالم وجود داشته باشد یعنی این شعری که من و شما می سراییم یا این خطابه ای که ایراد می کنیم، این خطابه این شعر، آن طرح، آن نقاشی و تصویر، آن شکلی که می سازیم این ها چیزهایی است که قبلا نبوده و من انسان با قدرت تشخیص و بصیرت همراه با خلاقیت و ابداع می آیم این را ایجاد می کنم و به وجود می آورم. این یک چیزی است یک مسئله ای است که برای انسان قائل شدیم.
مسئلۀ دیگری که دربارۀ انسان است