و گستردگی جهان و رو به فرتوتی رفتن 100 میلیارد سال یا 500 میلیارد سال و یا بیشتر باشد بالاخره به ازلیت یعنی به بی نهایت نمی رسد و اگر بگویید جهان از بی نهایت شروع شده، باید خیلی زودتر از این نقطۀ پایانش رسیده باشد چون از اول گفته ماده حتما حرکت می کند و حرکت هم رو به تکامل است، پس یک دورانی و یک مراحلی دارد و پایان هم دارد، چون پایان دارد بایستی آغاز هم داشته باشد و اگر ازلی باشد و آغاز نداشته باشد، پایان داشتن جهان معنا ندارد و اگر ثابت شد که جهان آغاز دارد یعنی از یک موقعی که نبوده پیدا شده همان مسئله علیت و از کجایی مطرح است.
و بعد اصل از کجایی که مطرح شد ما پاسخی برای از کجایی در خود جهان پیدا نکردیم. او می خواست در خود جهان جوابش را پیدا کند و بگوید خود مادۀ جهان ازلی بوده است. وقتی که در درون جهان پاسخی برای نقطۀ آغاز پیدا نکردیم مجبوریم برویم به ورای جهان یعنی بگوییم یک قدرتی پشت جهان و یک اراده و مشیتی حاکم بر جهان است که جهان پیدا شدۀ ارادۀ ازلی اوست.
خلاصه گفتیم جهان را می بینیم و فطرتا و بدون اینکه تردیدی در این باره باشد و بدون اینکه استدلال بخواهد می پرسیم این از کجا آمده؟ دیگران در درون خود جهان می گردند تا پاسخ از کجایی اش را بدهند. گفتیم که معروف ترین پاسخی که الان درگیرش هستیم این است که از درون این جهان یک مادۀ ازلی در می آورند یعنی همین حقیقت این جهان را حقیقت مادی این جهان را می رساند به یک جایی که مادۀ بی شکل است همه اش یکنواخت است – مثل بخار آب که همه اش بخار و یکنواخت است ولی بعد کم کم این بخار تبدیل به آب می شود، آب هم تبدیل به تکه های یخ قالبی می شود– از آن موقع که بخار بود همه اش یکنواخت بود تا وقتی به صورت قالب های گوناگون و رنگارنگ یخ درآمد او می گوید که این جهان از کجائیش، از همان مادۀ اولی و ازلی است و ما آمدیم این مادۀ ازلی اش را نفی کنیم، گفتیم که ماده نمی تواند ازلی باشد برای اینکه یکی از خواص ماده حرکت است یکی از خواصش تغییر و دگرگونی است، ماده ثابت و بی حرکت نیست همان کسانی هم که می خواهند مادۀ ازلی را علت قضیه بدانند مجبورند برای توجیه حرف خودشان، برای ماده تغییر و حرکت در درون خود جهان پیدا کنند تا پاسخ از کجایی اش را بدهند.
گفتیم که اگر برای ماده